Azad cəmiyyətin bünövrəsi: Fikir və məlumat azadlığı

İstiqamət: fikir, söz və məlumat azadlığının, plüralizmin inkişaf etdirilməsi

Müasir dünyada cəmiyyətin inkişaf səviyyəsini müəyyən edən əsas göstəricilərdən biri fikir və söz azadlığı, eləcə də məlumat əldə etmək və yaymaq hüququdur. Demokratik sistemlərin təməlində dayanan bu azadlıqlar yalnız hüquqi mexanizm kimi deyil, eyni zamanda ictimai sabitliyin, vətəndaş rifahının, şəffaf idarəçiliyin və sosial ədalətin qorunmasının əsas sütunlarından sayılır. Azərbaycan da bu baxımdan müstəqillik əldə etdikdən sonra sürətlə dəyişən dünyanın çağırışlarına uyğun olaraq fikir, söz və məlumat azadlığı sahəsində mühüm və davamlı islahatlar həyata keçirmişdir. Dövlətin həyata keçirdiyi siyasətin mərkəzində vətəndaş cəmiyyətinin möhkəmləndirilməsi, açıq informasiya mühiti və sağlam plüralizmin təmin edilməsi dayanır.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası fikir, söz və məlumat azadlığına dair birmənalı və aydın müddəalarla zəngindir. Əsas Qanunun 47-ci maddəsində deyilir: "Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. Hər kəs istədiyini sərbəst şəkildə söyləmək, yazmaq, çap etdirmək və yaymaq hüququna malikdir." 50-ci maddədə isə hər kəsin qanuni yolla informasiya almaq, toplamaq və yaymaq hüququ tanınır. Bu müddəalar təkcə nəzəri deyil, eyni zamanda bir çox normativ-hüquqi aktlarda da dəstəklənir və reallaşdırılır.

İllər ərzində qəbul edilmiş "Kütləvi informasiya vasitələri haqqında", "İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında", "İnformasiya əldə etmək haqqında" qanunlar bu hüquqların icrası üçün normativ baza formalaşdırmışdır. Bundan başqa, diffamasiya cinayəti ilə bağlı liberallaşdırıcı addımlar da atılmış, jurnalistlərin fəaliyyət sahəsində daha az hüquqi məhdudiyyətlərin olması təmin edilmişdir.

Prezident İlham Əliyev çıxışlarında daim açıq və müasir cəmiyyətin qurulmasının vacibliyini vurğulamış, medianın və vətəndaş cəmiyyətinin inkişafını ölkənin uzunmüddətli sabitliyi və tərəqqisi üçün önəmli amil kimi qiymətləndirmişdir. Prezidentin media nümayəndələri ilə mütəmadi görüşləri, jurnalistlərin sosial problemlərinin həlli üçün göstərilən diqqət (məsələn, jurnalistlərə mənzillərin verilməsi), medianın maliyyə cəhətdən dəstəklənməsi və jurnalist təşkilatlarının fəaliyyətinin təşviq olunması bu sahədə dövlət siyasətinin real nəticələrini ortaya qoyur.

İlham Əliyev 2021-ci ildə verdiyi bəyanatda bildirmişdi:

"Azad söz, azad mətbuat bizim siyasi sistemimizin əsas hissəsidir. Biz bunu qoruyuruq və qoruyacağıq. Amma bu azadlıq məsuliyyətlə yanaşı olmalıdır."

Bu yanaşma balanslı və davamlı informasiya mühitinin formalaşdırılması üçün açar prinsiplərdəndir.

Azərbaycanda çoxsaylı kütləvi informasiya vasitələri fəaliyyət göstərir. 5000-dən çox media subyekti dövlət reyestrindən keçib. Onların arasında dövlətin maliyyə dəstəyi ilə fəaliyyət göstərənlər də var, müstəqil və ya özəl media orqanları da. "Azərbaycan Televiziyası" (AzTV), "İctimai Televiziya" (İTV), eləcə də "REAL TV", "ARB", "Space", "Lider", "Xəzər TV" kimi kanallar müxtəlif tamaşaçı qruplarına müraciət edir. Radiolar və regional qəzetlər də informasiya plüralizmini genişləndirir.

2022-ci ildə yaradılan Media İnkişafı Agentliyi (MEDİA) jurnalistikanın keyfiyyətini artırmaq, medianın peşəkar səviyyəsini yüksəltmək və informasiya təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi daşıyır. Agentliyin təşəbbüsü ilə mediada etik davranışlar, dezinformasiyaya qarşı mübarizə və regionlarda media potensialının artırılması istiqamətində layihələr həyata keçirilir.

İnternetin sürətlə yayılması informasiya azadlığının yeni üfüqlərini açdı. Azərbaycan dünyada internetə çıxış səviyyəsinə görə yüksək göstəricilərə malikdir. Ölkədə əhalinin 85%-dən çoxu internet istifadəçisidir. Bu, vətəndaşlara istədikləri informasiyanı istədikləri mənbədən almaq, fikir mübadiləsi aparmaq və cəmiyyətin müxtəlif məsələlərinə münasibət bildirmək imkanı yaradır.

Son illərdə ölkədə fəaliyyət göstərən onlarla xəbər saytları plüralist və rəqabətli informasiya mühitinin olduğunu sübut edir. Eyni zamanda sosial şəbəkələrdə geniş diskussiya imkanları açılıb - bu, təkcə fikir azadlığı deyil, həm də ictimai nəzarətin güclənməsi baxımından vacib addımdır.

Fikir azadlığının reallaşmasında təkcə media yox, həm də vətəndaş cəmiyyəti mühüm rol oynayır. Azərbaycanda yüzlərlə qeyri-hökumət təşkilatı (QHT), analitik mərkəzlər və ictimai birliklər müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərərək cəmiyyətin inkişafına töhfə verir. Əhalinin maarifləndirilməsi, sosial ədalətin təşviqi, gender bərabərliyi, ətraf mühitin qorunması və insan hüquqları sahəsində QHT-lərin fəaliyyəti ictimai şüurun formalaşmasına səbəb olur.

2023-cü ildə "İctimai Şuralar haqqında" qanunun qəbul olunması ilə ictimai iştirakçılıq daha da gücləndirildi. Artıq dövlət qurumlarının yanında yaradılan ictimai şuralar vətəndaş cəmiyyətinin səsinin dövlət qərarlarında əksini tapmasına şərait yaradır.

Qloballaşan dünyada informasiya həm güc, həm də təhlükə mənbəyidir. İnformasiya azadlığı bəzən dezinformasiya, saxta xəbərlər və sosial manipulyasiya ilə sui-istifadəyə səbəb olur. Azərbaycan bu təhlükələri nəzərə alaraq balanslı və məsuliyyətli informasiya siyasəti həyata keçirir. Dövlət həm açıq məlumat axınına şərait yaradır, həm də milli təhlükəsizliyi və ictimai sabitliyi pozmağa yönəlmiş informativ təxribatlara qarşı ciddi tədbirlər görür. "Milli informasiya təhlükəsizliyi konsepsiyası" üzərində hazırlanan sənədlər bu istiqamətdə strateji yanaşmanın tərkib hissəsidir.

Azərbaycanda fikir və söz azadlığı dövlətin milli maraqları və ictimai sabitlik prinsipləri ilə uzlaşdırılır. Dövlət açıq cəmiyyət modelini təşviq edir, eyni zamanda xalqın rifahı və ölkənin suverenliyi naminə bu azadlıqların təxribat alətinə çevrilməsinə qarşı durur. Bu model - azadlıq və məsuliyyət, plüralizm və milli dəyərlər, informasiya axını və sosial sabitlik arasında tarazlıq yaratmaq strategiyasıdır.

Azərbaycan bu gün regionda sürətlə inkişaf edən, hüquqi dövlət və açıq cəmiyyət modeli üzərində irəliləyən ölkələrdən biridir. Fikir, söz və məlumat azadlığı sahəsində həyata keçirilən ardıcıl islahatlar, medianın və vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı, informasiya texnologiyalarına çıxışın genişləndirilməsi və plüralizmin dəstəklənməsi ölkənin demokratik inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır. Əlbəttə, bu sahədə qarşıda duran və hələ də həllini gözləyən məsələlər mövcuddur. Amma mühüm olan, dövlətin bu istiqamətdə islahat əzmini davam etdirməsi və ictimai institutların getdikcə daha güclü dayaqlara çevrilməsidir.

Unutmayaq ki, azad fikir - güclü və sabit dövlətin əsasıdır. Bu gün Azərbaycan bu prinsipi əsas tutaraq həm öz vətəndaşlarının hüquqlarını qoruyur, həm də beynəlxalq aləmdə söz sahibi olan açıq və çağdaş cəmiyyətə doğru inamla irəliləyir.

Səidə Ramazanova

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə çap edilmişdir.