Niyə insanlar intihar etmək istəyirlər?

İnsanlar bu dünyaya gəldikləri andan yaxşı yaşamaq üçün səy göstərməyə başlayırlar. Bu səbəbdən təhsillərini, peşələrini, sosial çevrələrini və ailələrini seçməkdə çox həssasdırlar. Ancaq bəzən bu gözləntilər özünü doğrultmayanda insanlar problemlərə qarşılaşır, sıxıntı çəkir və nəticədə depressiyaya düşərək psixoloji çöküş yaşayırlar. Məhz belə dövrlərdə insanlar bu problemlərdən, bəlalardan ən sadə çıxış yolunu düşünməyə, yəni həyatlarını başa vurmağa başlayırlar. Xüsusilə yeniyetmə və gənclərdə akademik uğursuzluq, emosional və sosial məhrumiyyət kimi hadisələrdə çıxış yolu tapılmadıqda intihara meyllərin artması müşahidə olunur. 
İntihar psixoloji, sosial, genetik və bioloji amillərin birləşməsi nəticəsində baş verir. Depressiya, narahatlıq, psixoloji problemlər, travmatik həyat hadisələri, maddə asılılığı, ailə münaqişələri, sosial izolyasiya və iqtisadi çətinliklər kimi bir çox faktor intihara səbəb ola bilər. İntihar düşüncəsi olan insanlar üçün peşəkar yardım və dəstək son dərəcə vacibdir. İnsanların intihar riskini azaltmaq üçün psixoterapiya və dərmanlardan istifadə etmək olar. Eyni zamanda intiharın qarşısını almaq üçün intihar düşüncəsi olan insanların yaxın ətraflarından dəstək və empatiya alması çox vacibdir. Bəs niyə insanlar intihar etmək istəyirlər? İntihar üsulları onların səbəbləri haqqında hansı məlumatları verir?
Hər bir intiharın səbəbi özündən mesaj buraxır. Belə ki, intiharın növləri var və seçilən ölüm növü səbəbdən xəbər verir. İntiharı qəsdən öz ölümünə səbəb olan hərəkət kimi təyin etmək olar. Çox vaxt intihar yalnız ölümlə nəticələnən hadisələr kimi düşünülür. Ancaq intihara sırf bu prizmadan yanaşdıqda, fərdləri özünü öldürməyə aparan proses diqqətdən kənarda qalır və tərif intihar hadisəsinin bütün aspektlərini əhatə etmək üçün kifayət etmir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına görə, intihar inkişaf etmiş ölkələrdə on aparıcı ölüm səbəblərindən biridir; Ürək xəstəlikləri, xərçəng, serebrovaskulyar xəstəliklər, bədbəxt hadisələr, pnevmoniya, diabet və sirozdan sonra səkkizinci yerdədir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, hər 40 saniyədə bir insan intihar edir və hər il orta hesabla 1 milyon insan intihar edir.
Son statistikaya görə, ölkəmizdə də bir il ərzində 620 intihar hadisəsi qeydə alınıb. Bu qeydə alınan intihar hallarının 180-i Bakı şəhərində, 440-ı isə rayonlarda baş verib. 
İntihar hadisələri cins baxımından araşdırıldığında ortaya çıxır ki, qadınlar daha yüksək nisbətdə intihara cəhd edirlər. Bununla belə, tamamlanmış intihar (ölümlə nəticələnən) nisbəti kişilərdə daha yüksək görünür. Cinslər arasındakı bu fərq əsasən seçilən intihar üsullarının fərqliliyi ilə izah olunur. 
İntihar davranışı inkişafın hər mərhələsində müşahidə oluna bilər, lakin bəzi yaş qruplarında intihar nisbətləri əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Ölkəmizdə intihar halları araşdırıldığında intihardan ölümlərin yeniyetməlik dövründə artdığı, erkən və orta yetkinlik dövründə sabit bir seyir izlədiyi, 65 yaşdan sonra isə yenidən artdığı görünür. İntihar davranışı ilə ailə vəziyyəti araşdırıldığında, evliliyin ümumiyyətlə qoruyucu təsiri olduğu, subay və boşanmış olmanın intihar davranışı riskini artırdığı görülür. Evli olmağın xüsusilə kişilər üçün qoruyucu funksiya daşıdığı, erkən yaşda dul qalmağın isə intihar davranışı üçün risk yaratdığı bildirilir.
İntihar davranışları təhsil baxımından qiymətləndirildikdə, aşağı təhsil səviyyəsinin intihar üçün risk faktoru olduğu, təhsil səviyyəsi aşağı düşdükcə intihar nisbətinin artdığı görülür. 
İntiharı izah edən nəzəri yanaşmalara nəzər saldıqda aydın olur ki, bioloji yanaşmada intihar davranışına genetik faktorlar təsir edir. Psixodinamik yanaşmaya görə, Meninger intihara meylli insanlarda üç əsas motivə diqqət yetirmişdir: öldürmək arzusu, öldürülmək arzusu və ölmək arzusu. Sosial öyrənmə nəzəriyyəsinə görə, intihar davranışı öyrənilmiş davranış hesab olunur. Hötenin "Verter Sindromu" adlandırılan və Avropada nəşr olunduğu zaman intiharların sayının artmasına səbəb olan "Verterin Kədərləri" əsəri də intihar davranışının öyrənmə yolu ilə ortaya çıxa biləcəyini diqqətəlayiq şəkildə göstərir. 
İntihar təkcə uşaqlara təsir etmir, həm də evlilikdə ciddi problemlər yaradaraq cəmiyyət üçün ciddi ictimai sağlamlıq problemləri yaradır. İntiharın səbəbləri çox vaxt mürəkkəb və çoxşaxəli olur, hər bir halda müxtəlif amillər rol oynayır.
İntihar bir çox mürəkkəb və çoxşaxəli səbəblərin bir araya gəlməsi nəticəsində baş verən bir hərəkətdir. Fərdlər depressiya, narahatlıq, travmatik həyat hadisələri, zehni, cinsi şəxsiyyət və həyat pozğunluqları və maddə asılılığı kimi amillərlə mübarizə apara bilər. Bundan əlavə, sosial təcrid, iş itkisi və ailə problemləri kimi həyat stresləri də intihara meyl göstərə bilər. 
Depressiya, narahatlıq, əhval dəyişikliyi, bipolyar pozğunluq və şizofreniya kimi psixoloji pozğunluqlar intihar riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Bu pozğunluqlarla mübarizə aparan insanlar ümidsizlik və çarəsizlik hissi də daxil olmaqla müxtəlif emosional vəziyyətlərlə qarşılaşa bilərlər.
Zorakılıq, sui-istifadə, işin itirilməsi, ayrılıq və digər travmatik hadisələr intihara səbəb ola bilər. Bu cür hadisələr fərdlərin mənəvi varlığına mənfi təsir göstərərək intihara yönləndirə bilər.
Sosial təcrid, tənhalıq, ailə münaqişələri, aidiyyətsizlik, ağır iqtisadi şərait və sosial təzyiqlər intihara meyilli insanlarda əhəmiyyətli problemlərə səbəb ola bilər.
Narkotik və spirt istehlakı intihar riskini artıran amillər arasındadır. Maddələrdən sui-istifadə ilə bağlı açıqlamalar psixi və fiziki sağlamlığa mənfi təsirləri ilə fərdləri ümidsizliyə sürükləyə bilər.
Əvvəllər intihara cəhd etmiş və ya edam görmüş bir ailə üzvünün olması digər ailə üzvlərinin intihar riskini artıra bilər. Ailədəki travmatik təcrübələr və genetik meyl şəxsin hərəkəti üçün risk faktoru ola bilər.
Daha əvvəl intihar düşüncəsi olan və ya intihara cəhd edənlər bu vəziyyətə meylli ola bilərlər.
Bəzi cəmiyyətlərdə intihara tabu və dini və ya mədəni inanclar hakimdir. Buna görə də, intihar düşüncələri olan insanlar dəstək axtarmaqdan qaça bilər və həddindən artıq kompulsiv şəkildə ağrılı hadisələrə səbəb ola bilər.
Yadda saxlamaq lazım olan vacib məqam odur ki, intihar çox vaxt mürəkkəb bir prosesdir. İntihar aktının arxasında duran səbəbləri tam başa düşmək və həyata keçirmək üçün fərdi təcrübə əldə etməyi nəzərə alan vahid yanaşma lazımdır. Buna görə də intihar riski olan şəxslərin peşəkar yardım və dəstək alması həyati əhəmiyyət kəsb edir. 
İntihar və ailə münasibətləri arasında bir çox qarşılıqlı əlaqə mövcuddur. Ailə fərdlərin əsas sosial vahidi kimi həyatımızın mühüm tərkib hissəsidir və intihar riskində mühüm rol oynayır. Ailə münaqişəsi, zorakılıq, pis münasibətlər, itkilər və travmatik hadisələr kimi mənfi hadisələrlə yanaşı, stresli ailə mühitləri fərdlərin psixoloji və emosional təsirlərində mənfi amillərin ortaya çıxmasına səbəb ola bilər. Belə hallarda ailə üzvləri intihar düşüncəsi olan insanlara müsbət yanaşmalı və effektiv ünsiyyət quraraq düşüncə tərzini dəyişməlidir. Bundan əlavə, şəxsin peşəkar dəstək almasını təmin etmək intiharın qarşısını almaq üçün çox vacibdir.
Prosesin ilk addımı intihar düşüncəsi olan insanlara empatik yanaşmaq, onları dinləmək və başa düşdüyünü hiss etdirməkdir. Bir insanın emosional ehtiyaclarına həssas olmaq və dəstək təklif etmək intihar riskini əhəmiyyətli dərəcədə azalda biləcək bir yanaşmadır. Bu fikirləri ifadə edən insanları ciddi qəbul edib peşəkar yardıma yönləndirmək həmin şəxsin ehtiyac duyduğu dəstəyi almasını təmin edəcək.
İntihar düşüncələri ilə mübarizədə peşəkar kömək mühüm rol oynayır. Bir terapevt və ya məsləhətçi ilə işləmək insana öz duyğularını anlamağa və sağlam mübarizə strategiyalarını inkişaf etdirməyə kömək edir. Lazım olduqda, dərman müalicəsi də insanın əhval-ruhiyyəsini tarazlaşdırmağa və intihar riskini azaltmağa kömək edə bilər.
İntihar düzgün yanaşma və vaxtında müdaxilə ilə qarşısı alına bilən bir hərəkətdir. Bu məsələdən xəbərdar olmaq və ətrafımızdakı insanlara dəstək olmaq intihar riskini azaltmaqla daha çox insan həyatını xilas etməyə imkan verəcək. İntiharın qarşısı alına bilən bir hadisə olduğunu bilməli, bu istiqamətdə atılan addımları təşviq etməli və bu mühüm məsələdə cəmiyyət olaraq fərq yaratmalıyıq.

Röyalə Xəyal