Məktəblərdə mobil telefon istifadəsi hansı problemlərə yol açır?

Günümüzdə ağıllı cihazlar ünsiyyət, alış-veriş, əlaqə, şəkil, video və audio yazmaq, video və fotoları sosial platformalarda paylaşmaq kimi bir çox ehtiyacları qarşılayan ən mühüm vasitədir.  Böyüklərin bütün ehtiyaclarını qarşılayan bu əhatəli inkişaflar nəticəsində mobil telefonlar uşaqların da həyatının bir hissəsinə çevrilib. Uşaqların mobil telefondan istifadə etməsi həm faydası, həm də zərəri baxımından günümüzün valideynlərini narahat edən mövzudur.
Mobil telefonlardan düzgün istifadə, balanslaşdırılmış vərdişləri inkişaf etdirmək, onları saxlamaq, vaxtı, məzmunu və xərcləri izləmək və idarə etmək və maddi təhlükəsizliyi təmin etmək kimi düşünülə bilər.
Uşaq məktəbə gedərkən və ya evdən uzaqlaşmağa ehtiyac duyduqda ünsiyyət, əlaqə və təhlükəsizlik üçün mobil telefon lazım ola bilər.
Cib telefonu uşağa sosial münasibətləri saxlamağa və inkişaf etdirməyə kömək edə bilər. Məsələn: Mobil telefon uşağa müntəzəm olaraq görmədiyi ailə üzvləri və ya dostları ilə əlaqə saxlamağa imkan verən sosial yardım vasitəsi kimi istifadə edilə bilər.
Cib telefonunun olması uşağın sosial aidiyyət hissinə təsir edir. Uşaqlar mobil telefonlar vasitəsilə həmyaşıd qruplarında söhbətlərdə və onlayn fəaliyyətlərdə iştirak edərək sosial münasibətlərini gücləndirə bilərlər.
Mobil telefon uşağın sosial və emosional inkişafının müxtəlif sahələrini dəstəkləyə, uşağın təhsil və təlim prosesində mühüm rol oynaya,  uşaqların dostları və müəllimləri ilə aktiv ünsiyyət, ev tapşırığı və məsuliyyətləri bölüşmək kimi oxu bacarıqlarını təkmilləşdirən faydalar verə bilər.
Uşaqlara telefon vrərkən, ilk növbədə uşağın "ümumi məsuliyyət hissi" müşahidə edilməli və qiymətləndirilməlidir. Qərar qəbulu zamanı uşağın öz əşyalarının təhlükəsizliyi təmin olunmalı, etibar edilmiş əşyaları sadə səviyyədə qorumaq kimi bacarıqları nəzərə alınmalıdır.
Uşağın ümumi "qayda-qanun" fərqinə malik olub-olmadığını müşahidə etmək olar. Bu nöqtədə uşağın evdə və ya məktəbdə qaydalara uyğunluq səviyyəsinə baxılaraq qiymətləndirmə aparıla bilər.
Uşağın "ümumi hörmət qaydalarını yerinə yetirmək" üçün kifayət qədər yetkinliyə malik olub-olmaması da qiymətləndirilə bilər. Başqalarını dinləmək və ətraf mühitə uyğun danışmaq kimi bacarıqlar da uşağın istifadə edəcəyi rəqəmsal ünsiyyət dilinə təsir edəcək.
Uşağın "əsas şəxsi təhlükəsizliyinin" təmin edilməsi rəqəmsal təhlükəsizlik şüurunun inkişafına da təsir edəcək. Uşağın şübhəli və ya riskli vəziyyətlərə münasibəti də qiymətləndirilməlidir, məsələn, yad adamların keçidlərinə klikləmək. Belə hallarda uşağın özünü qorumaq, böyüklərə məlumat vermək kimi rəqəmsal təhlükəsizliklə bağlı qaydaları tətbiq etmək yetkinliyi uşağın mobil telefona sahib olması qərarında əhəmiyyətli olacaq.
Uşağın rəqəmsal mühitdəki təcrübələrini valideynləri ilə bölüşməsi və qarşılaşa biləcəyi riskli vəziyyətləri bildirməsi vacibdir. Bu məqsədlə uşağın valideynləri ilə ünsiyyət tərzi və emosional olaraq paylaşıb-paylaşmadığı nəzərdən keçirilə bilər. Bu məqamda uşağın valideynləri ilə etibarlı münasibət qurması vacibdir. Etibara əsaslanan münasibət o zaman mümkündür ki, uşaq hər şəraitdə valideyni tərəfindən qəbul olunduğunu və başa düşüldüyünü hiss etsin və hisslərini, düşüncələrini və təcrübələrini valideyni ilə bölüşə bilsin.

Göründüyü kimi, bu gün texnologiyanın sürətli inkişafı təhsil sahəsində mühüm dəyişikliklərə səbəb olub və bu dəyişikliklərin də mərkəzində mobil cihazlardan istifadə dayanıb. Bəs şagirdlərə məktəbə telefon aparmağa icazə verilməlidirmi? 

Bu mübahisəli mövzu pedaqoqlar, valideynlər və şagirdlər arasında qızğın müzakirə mövzusuna çevrilib. Tənqidçilər onların diqqəti yayındırmağa və kiber zorakılığa səbəb olduğunu iddia edir, tərəfdarlar isə onların öyrənmə və ünsiyyət üçün faydalı olduğunu iddia edirlər. 
Müxtəlif faktorlar nəzərə alındığından, uşağın telefonunun olması lazım olan minimum yaşın vahid tərifi yoxdur. Ancaq bir çox mütəxəssis minimum yaşın 12-14 yaş arasında olmasını tövsiyə edir. Bu, həm də uşaqların özlərinə nəzarəti inkişaf etdirdiyi və daha çox məsuliyyət götürdüyü dövrdür.
Lakin bəzi valideynlər təhlükəsizlik və ünsiyyət məqsədi ilə uşaqlarına sadə mobil telefonlar verməyə üstünlük verirlər. Nəhayət, vacib olan hər bir uşağın mühakiməsi, şəxsi dəyərləri və məhdudiyyətlər təyin etmək və ayıq qalmaq bacarığıdır.
Məktəbdə mobil telefonlara icazə verilib-verilməməsi şagirdlər üçün mürəkkəb məsələdir. Bu, yalnız uşağın neçə yaşında olduğunu hesablamaqla bağlı deyil.
Yaş müəyyən dərəcədə vacib olsa da, digər mülahizələr də eyni dərəcədə vacibdir. Hətta kiçik yaşda bəzi uşaqlar qaydalara riayət etmək, impulslarını idarə etmək və texnologiyadan məsuliyyətlə istifadə etmək potensialını artıq nümayiş etdiriblər. 
Bir çox ailələr üçün uşaqlarına cib telefonu vermək onların gözlənilməz vəziyyət və ya fövqəladə vəziyyət zamanı əlaqə saxlaya bilməsini təmin etmək deməkdir. Ancaq belə bir üstünlük internet və sosial mediadan ehtiyatsız istifadənin yaratdığı təhlükələrlə yaxşı ölçülməlidir.
Sosial şüur və emosional zəka da tələbənin smartfona hazır olub-olmadığını müəyyən edən mühüm amillərdir.
Rəqəmsal ünsiyyətin mürəkkəbliklərini başa düşməyən uşaqlar mətn mesajları və sosial media ilə qarşılıqlı əlaqə zamanı həddən artıq sıxıla bilərlər.
Mobil telefondan istifadənin şagirdlərin sağlamlığına və rifahına potensial təsirləri nəzərdən qaçıra bilmərik. Tədqiqatlar göstərir ki, ekranın çox vaxt keçirməsi qeyri-adekvat yuxu, aşağı fiziki fəaliyyət və hətta psixi sağlamlıq problemləri kimi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Bir çox şagirdlər artıq texnologiyadan istifadəni tənzimləməkdə çətinlik çəkirlər. Əgər onlar daim telefonlarında vaxt keçirirlərsə, tarazlığı qorumaq daha da çətinləşə bilər.
Smartfonlar qiymətli təhsil alətləri olsa da, bir çox məktəblər hələ də kampusda cib telefonlarını qadağan etməyi seçirlər.
Bu seçimin arxasında duran məntiq olduqca doğrudur. Aydındır ki, telefondan təhsil şəraitində istifadə böyük maneələr yaradır və potensial olaraq təhlükəli ola bilər.
Bəzi siniflərdə telefonların qadağan edilməsinin əsas səbəblərindən biri diqqətin yayındırılmasıdır. Tələbələr öz smartfonlarına o qədər aludə ola bilərlər ki, daim bildirişlər, sosial media yeniləmələri və oyunlarla diqqətlərini yayındırırlar. Bu, nəinki şagirdin anlayışları qavramaq və saxlamaq qabiliyyətinə mane olur, həm də bütün sinif üçün diskomfort yaradır.
Digər qanuni narahatlıq imtahanlar və ya tapşırıqlar zamanı saxtakarlıq ehtimalıdır. İnternet şagirdlərin əldə edə və akademik saxtakarlığı asanlaşdırmaq üçün istifadə edə biləcəyi geniş məlumat spektrinə malikdir. Bu, nəinki təhsil prosesini dəyərsizləşdirir, həm də bərabər şərait və ədalətli qiymətləndirmə ilə bağlı mənəvi şübhələr yaradır.
Məktəblərdə telefondan istifadə ilə bağlı digər mühüm məsələ məxfilikdir. Hər yerdə kameralar var və insanlar asanlıqla onlayn məzmun paylaşa, şagirdlərin məxfilik hüquqlarının pozulduğu vəziyyətlər yarada bilərlər.
Dərslərin və ya şəxsi qarşılıqlı əlaqələrin icazəsiz qeydə alınmasından tutmuş, onların razılığı olmadan bir şəxsin şəkillərini və ya videolarını yerləşdirməyə qədər bir çox potensial məxfilik pozuntuları var. Bu, inamsızlıq və qeyri-müəyyənlik mühitinə gətirib çıxara bilər ki, bu da nəticədə öyrənmə təcrübəsini məhv edə bilər.
Sosial şəbəkələr və ani mesajlaşma platformaları tez-tez uyğunsuz və ya zərərli məzmunu təqib etmək, qorxutmaq və yaymaq üçün alətlər kimi istifadə olunur. Bu, nəinki şagirdlərin emosional sağlamlığını riskə atır, həm də zorakılığın daha zərərli formalarını şiddətləndirə və bəzi hallarda hətta cinayət məsuliyyətinə səbəb ola bilər. Məktəblərin təhlükəsiz və qayğıkeş mühit yaratmaq vəzifəsi var və telefonların olması bu cür davranışların qarşısını almaq və həll etmək səylərini çətinləşdirir.
Smartfonların qarmaq təsirini və onların psixi sağlamlıqdakı rolunu tamamilə nəzərdən qaçırmaq olmaz. Ekranlar qarşısında çox vaxt keçirmək müxtəlif problemlərə, o cümlədən pis yuxu vərdişlərinə və narahatlıq və depressiya kimi psixi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Müəllimlər mobil telefonları qadağan etməklə daha sabit balans yaratmağa və şagirdlərini mənfi nəticələrdən qorumağa çalışırlar.
Şagirdlərin məktəb binasına telefon gətirib-gətirməməsi sualı o demək deyil ki, cavab "hə" və ya "yox" olmalıdır.
Diqqətin yayındırılması, sui-istifadə və psixi sağlamlıq problemlərinin hər cür mənfi təzahürləri ilə təhsil potensialının reallaşdığı bu tarazlıq son dərəcə vacibdir. Buna görə də, ehtiyatlı hərəkətlər, nəzarət proqramlarının tətbiqi və pedaqoqlar, valideynlər və şagirdlər arasında ünsiyyətə üstünlük verilməlidir.
Nəticə olaraq, vəziyyət hələ də şagird tərəfindən idarə olunmalıdır. Çünki bu vəziyyətə təsir edən amillər sinifdə təhlükəsiz, dostluq və dəstəkləyici mühitin yaradılmasını əhatə etməlidir.

Röyalə Xəyal