Azərbaycançılıq: Tarixdən gələn ideya, gələcəyə aparan yol
İstiqamət- azərbaycançılıq ideyasının təbliği;
Azərbaycançılıq - bir millətin yalnız coğrafi sərhədlərlə deyil, mənəvi sərhədlərlə, ortaq tarixlə, mədəniyyətlə, dəyərlərlə və ideallarla birləşməsinin simvoludur. Bu ideya, xalqımızın keçmişindən süzülərək gələcək nəsillərə ötürülən və daim yenilənən milli kimlik və vətəndaş həmrəyliyi modelidir. Azərbaycançılıq anlayışı təkcə etnik mənsubiyyəti deyil, Azərbaycanın bütün vətəndaşlarının milli birlik çərçivəsində birgə yaşamasını, eyni dəyərlər ətrafında formalaşmasını nəzərdə tutur. Bu, həm də vətənə bağlılıq, dövlətə sədaqət, ana dilinə hörmət və ümummilli maraqları şəxsi maraqlardan üstün tutmaq kimi prinsiplərlə səciyyələnir. Azərbaycançılıq ideyasının rüşeymləri XIX əsrin sonlarında formalaşmağa başladı. Maarifçilik hərəkatı ilə bərabər milli özünüdərk də gücləndi. Həsən bəy Zərdabi 1875-ci ildə ilk azərbaycan dilli qəzet olan "Əkinçi"ni nəşr etdirəndə yalnız maarifçilik deyil, milli düşüncə toxumlarını da səpmişdi. O yazırdı: "Xalqı oyanışa aparacaq tək yol, öz dilində yazıb oxumaq, özünü tanımaqdır."
XX əsrin əvvəllərində Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin siyasi və publisistik fəaliyyəti azərbaycançılıq ideyasının siyasi səviyyəyə yüksəlməsinə səbəb oldu. Onun məşhur "Bir kərə yüksələn bayraq, bir daha enməz!" ifadəsi bu gün də hər bir azərbaycanlının qürur mənbəyidir. Rəsulzadə üçün azərbaycançılıq yalnız millətçiliyin forması deyildi; o, bu ideyanı demokratik prinsiplərlə və mədəni tərəqqi ilə sintez etməyə çalışırdı: "Biz millət deyəndə yalnız irqi, dini və ya linqvistik birliyi yox, ortaq vətən, ortaq taleyi və ortaq azadlıq ideallarını nəzərdə tuturuq."
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə azərbaycançılıq artıq dövlətin ideoloji bünövrəsinə çevrildi. Üçrəngli bayrağımızdakı türkçülük, islamçılıq və müasirlik prinsipləri bu ideyanın mahiyyətini tam şəkildə əks etdirirdi. Bu cümhuriyyət hər kəsin hüquq və azadlıqlarını tanıyan, multikultural dəyərlərə açıq bir sistem qurmağa cəhd etmişdi. Əlimərdan bəy Topçubaşov Paris Sülh Konfransında demişdi: "Azərbaycan müsəlman Şərqində qadınlara səsvermə hüququ verən ilk dövlətdir və bu, bizim kimliyimizin mərkəzində duran insan azadlığının göstəricisidir."
Sovet dövründə azərbaycançılıq ideyası rəsmi şəkildə sıxışdırılsa da, xalq onu ürəyində yaşatdı. Bu dövrdə milli düşüncəni açıq şəkildə ifadə etmək qadağan olunsa da, sənət və ədəbiyyat bu missiyanı öz üzərinə götürdü. Bəxtiyar Vahabzadənin "Gülüstan" poemasında dediyi kimi:
"Bir millət, iki dövlət -
Aramızda sərhəd -
Könlümüzdə hicrət!"
Bu misralar milli bölünmənin ağrısını ifadə etsə də, eyni zamanda azərbaycançılıq ruhunun sönmədiyini göstərirdi. Sənətdə, musiqidə, teatrda yaşadılan milli duyğular xalqın mənəvi kimliyinin qorunmasına xidmət edirdi.
1991-ci ildə müstəqillik bərpa olunduqdan sonra azərbaycançılıq ideyası yenidən rəsmi səviyyədə yüksəlişə başladı. Ümummilli lider Heydər Əliyev bu ideyanın dövlətçilik səviyyəsində əsaslandırılmasına və tətbiqinə xüsusi önəm verdi. Onun "Azərbaycançılıq bizim milli ideologiyamızdır" fikri həm konseptual, həm də siyasi baxımdan mühüm dönüm nöqtəsi idi. Heydər Əliyev bir çıxışında bildirmişdi:
"Azərbaycançılıq - bu, hər şeydən əvvəl, Azərbaycanın hər bir vətəndaşının Vətənə məhəbbətidir, milli dəyərlərə sadiqliyidir, dövlətin, millətin bütövlüyü naminə birləşməkdir."
Bu ideyanın əsas mahiyyəti ondadır ki, Azərbaycanda yaşayan bütün xalqlar - ləzgilər, talışlar, ruslar, yəhudilər və digərləri də bu milli birlik vətəndaşlığı çərçivəsində azərbaycançılıqla eyniləşdirilirlər. Azərbaycançılıq etnik deyil, siyasi və mədəni bir kimlik modelidir.
Prezident İlham Əliyev dövründə azərbaycançılıq yalnız milli kimlik ideyası deyil, həm də regional və qlobal siyasətdə Azərbaycanın ideoloji mövqeyini müəyyənləşdirən əsas istiqamətə çevrilmişdir. İlham Əliyev deyirdi:
"Azərbaycançılıq - bütün Azərbaycan vətəndaşlarını birləşdirən bir ideyadır. Bu ideya bizi daha güclü edir, çünki biz vahid bir xalq, vahid bir cəmiyyət kimi irəliləyirik."
Bu ideya təkcə daxili siyasətdə deyil, diaspor fəaliyyətində də əsas istiqamət kimi qəbul olunub. Dünya Azərbaycanlılarının Qurultaylarında azərbaycançılıq milli birlik ideyası kimi irəli sürülür və xaricdə yaşayan soydaşlarımız bu düşüncə ətrafında toplanaraq öz milli kimliklərini qoruyurlar.
2020-ci ildə Qarabağ zəfəri azərbaycançılığın canlı təntənəsinə çevrildi. Müxtəlif bölgələrdən olan, müxtəlif etnik və dini mənsubiyyətlərə malik gənclər bir yumruq kimi birləşib döyüşdülər. Bu birliyin arxasında azərbaycançılıq ideyası dayanırdı - torpaq uğrunda, dövlət uğrunda, gələcək uğrunda bir yerdə olmaq arzusu. Prezident müharibədən sonra çıxışında dedi:
"Biz bu qələbəni azərbaycançılıq ruhu ilə qazandıq. Bizi birləşdirən ideya bu idi - Azərbaycan sevgisi."
Müasir dövrdə azərbaycançılıq ideyasının təbliği üçün dövlət səviyyəsində çoxsaylı təşəbbüslər həyata keçirilir. Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi, Tolerantlıq Forumu, "Azərbaycan dili və ədəbiyyatı ili", tarixi abidələrin bərpası və mədəni irsin qorunması - bütün bunlar milli ruhun gələcək nəsillərə ötürülməsi üçün mühüm vasitələrdir.
Bu gün azərbaycançılıq yalnız şüar deyil. O, həm ideologiyadır, həm ruhdur, həm də kimlik. Bu ideya sayəsində biz vətəndaş cəmiyyətimizi möhkəmləndirir, xarici təsirlərə qarşı dayanır, dünya ilə inteqrasiyada öz milli simamızı itirmirik. O, bizim həm tariximiz, həm bu günümüz, həm də sabahımızdır. Azərbaycançılıq - bizi biz edən, ayırmayan, birləşdirən, kökdən gələn və zirvəyə aparan ideyadır.
Səidə Ramazanova
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə çap edilmişdir.