Yaradıcı insan özünü təkrar edirsə o dayanmalıdır- "Ədəbiyyat söhbətləri"
Natiq Məmmədli: "Müstəqillik dövrü Azərbaycan yazıçısının yaranmaqda olan obrazı hələ ki sovet yazıçısı obrazına uduzur"
"Olaylar"ın AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun Ədəbi tənqid şöbəsinin aparıcı elmi işçisi fil.f.d., dosent Elnarə Qaragözovanın moderatorluğu ilə "Ədəbiyyat söhbətləri" adlı yeni layihəsinin növbəti qonağı yazıçı, Medianın İnkişafı Agentliyinin İcraçı direktorunun müavini, əməkdar jurnalist Natiq Məmmədlidir.
E.Q. - Natiq müəllim, müsahibəmizə belə bir sualla başlamaq istəyirəm. Siz nə zaman hiss etdiniz ki, yazmaya bilmirsiniz?
N.M. - Bunu mən hər gün hiss edirəm. Bu hissin məndə nə zaman yarandığını dəqiq deməkdə çətinlik çəkirəm. Ağlım kəsəndən həmişə yazmağa ehtiyac hiss etmişəm.
E.Q.- Yazmaq Sizin üçün bir ehtiyacdır.
N.M. - Bəli, əlbəttə.
E.Q. - Siz deyirsiniz ki, mənim qəhrəmanım mənim oxucumdur. Bəs Sizin antiqəhrəmanınız kimdir?
N.M. - Elə antiqəhrəman da mənim oxucumdur. Oxucunun biganə olanı mənim antiqəhrəmanımdır. Mən "Sev" romanımda yazıçının necə öldürülməsi haqqında yazmışam. Bu fiziki cəhətdən öldürmək deyil. Yazıçının əsərini oxumursan, kitabını əlinə götürmürsən və bununla o yazıçını görməzdən gəlirsən. Bu yazıçının ölməsi üçün kifayət edir. Bu baxımdan antiqəhrəman mıənim üçün biganə insandır, tək ədəbiyyata yox hər şeyə biganə olan insan.
E.Q. - Yəni ən böyük cəza laqeydlikdir?
N.M. - Ətrafda baş verən hər bir şeyə biganə olan insan bir vətəndaş kimi də, oxucu kimi də ən təhlükəli insandır.
E. Q. - Siz yazıçının ölümündən bəhs etdiniz. Rolan Bartın fikrinə görə müəllifin ölümü gerçəkləşməlidir ki, əsər yaşasın. Sizcə müəllifin ölümü lazımdır, yoxsa müəllifin əsərə müdaxiləsi qalmalıdır?
N.M.- Biz XXI əsr romanından danışırıqsa mən konkret məşğul olduğum proza istiqaməti ilə bağlı fikrimi deyə bilərəm. XXI əsrin qarışıq, melanxolik bir xüsusiyyəti var. Orada müəllifin görünməsi yaxud görünməməsi prinsipial əhəmiyyət kəsb etmir. Bu kontekstdən asılıdır. Yəni müəllif orada Dostoyevskininn polifoniyasını da yarada bilər. Yaxud müəllif orada özünün dünyagörüşünü daha qabarıq formada da verə bilər. Əsas odur ki, danışdığı hekayəti maraqlı çatdıra bilsin. Yəni XXI əsrin oxucusu, insanı üçün sənin yazdıqların bir maraq kəsb edə bilsin. Onlar orada özlərini görə bilsinlər.
E.Q. - Zamanın nəbzini tutmaq lazımdır.
N.M. - Xüsusən indiki şəraitdə zamanın nəbzini tutmaq tək marketinq məsələsi deyil. Bütün sahələr üçün zamanın nəbzini tutmaq vacib məsələdir.
E.Q. -Yazıçı ilə oxucunun münasibəti monoloq şəklində olmalıdır yoxsa dialoq? Çünki oxucu ilə dialoqda yazıçı üçün problem yarana bilər. Ədəbiyyatda elə məqamlar olub ki, oxucular müəllifi əsərin sonluğunu dəyişməyə yaxud ölümünü planlaşdırdığı qəhrəmanı növbəti etapda sağ-salamat təsvir etməyə məcbur ediblər.
N.M. - Mənim praktikamda bir dəfə belə bir hadisə olub. İlk hekayələrimdən olan "Mənim birinnci yalanım" əsərində sonluq çox ümidsiz başa çatırdı. Mənim ədəbi zövqünü çox yüksək qiymətləndirdiyim bir dostum bu hekayəni oxuyandan sonra dedi ki, insan həyatı onsuz da çox qaranlıq, ümidsiz nüanslarla doludur. Bir tərəfdən də sən niyə ümidsizliyi qatılaşdırırsan? Sonluğu dəyişsən yaxşı olar. Mənə onun fikri çox təsir etdi. Hekayənin sonluğunu dəyişdim, hekayə oldu novella. Özümün də çox xoşuma gəldi. Ümumiyyətlə, düşünürəm ki, incəsənətin digər növlərinin o cümlədən, ədəbiyyatın motivasiya öhdəliyi yoxdur. Amma mən yazıçı kimi hesab edirəm ki, insanlara ümid vermək, onları motivasiya etmək mənim öhdəliyimdir. İnsanları ruhdan salmaq lazım deyil. Ruhdan salmaq üçün onsuz da dünyada kifayət qədər məqamlar var.
E.Q. - Yəni ədəbiyyat insanı yaşamağa, yaratmağa ilhamlandırmalıdır.
N.M. - Ədəbiyyat insanı həyatın qədrini bilməyə çağırmalı, insana insan kimi əsas missiyasını xatırlatmalıdır.
E.Q. - Sizin romanlarınızdan biri "Sev" adlanır. SEV- oxuculara ünvanalan bu nida əmrdir, xahişdir yoxsa son ümiddir ?
N.M.- "Sev" nidası Allahın göndərdiyi İncilin ilk kanonlarından biridir. Mən bu sözün cazibəsi haqqında çox fikirləşmişəm. Düşünürəm ki, bu nida dünyamızı xilas edən bir modeldir. Məhz bu sözün işığında belə bir roman yarandı. Əksər hallarda mən əsəri yazıram, adı sonradan əsərin öz mahiyyətindən doğur. Bu dəfə isə ilk olaraq romanın adı yarandı. Mən fikirləşirdim ki, sevgi haqqında bir əsər yazım. Lakin "Sev" romanı yalnız sevgidən bəhs edən roman deyil.
E.Q. - "Sev" sadə sevgi hekayəti deyil, çoxqatlı, polifonik bir əsərdir.
N.M. - Bəli. Mən bu romanla İncilin məlum mesajını bir daha xatırlatmaq istədim. Düşündüm ki, bu roman oxunanda, xüsusən də nə vaxtsa tərcümə perspektivi olsa insanlara bu ilahi kəlam tanış gələcək, lazım olan mesajı verəcək.
E.Q. - Yəni İncildə insan üçün əmr olan "Sev" sizin oxucularınız üçün bir mesajdır.
N.M. - Bəli.
E.Q. - "Körpüdə ümid" romanınız uşaq və Pirdəli obrazlarının üzərində qurulub. Bu obrazların hər ikisinin ürəyi də, dünyası da təmiz olduğundan onlar kimsənin görmədiyini görür, eşitmədiyini eşidirlər. İnsan o təmizliyə sahib olmaq, qeyblə əlaqə qurmaq üçün uşaq kimi qalmalıdır yaxud dəlimi olmalıdır?
N.M. - O uşağın göstərdiyi, Pirdəlinin göstərdiyi istiqamətlərlə getsək yaxşı olar.
E.Q. - Yəni təmizlənsək, o saflığı özümüzə qaytarsaq bəlkə də biz də o telepatiyaya sahib ola bilərik, ruhumuz təmizlənər.
N.M. - Ruhumuz onsuz da təmizdir. Allah ruhumuzu bizə çirklənmiş formada verməyib. Onu təmiz saxlamaq, ruhun təmiz işığında dünyaya baxmaq lazımdır. Özümüzü məişət problemləri ilə yükləyib, ruhumuzu çirkləndirib öz həyatımızı da, başqalarının da həyatını ağırlaşdırmağın nə mənası var. Pirdəli çox ağıllı bir adamdır. O, Azərbaycan ədəbiyyatının özünəqədərki dəli obrazlarından fərqlənir. O, əslində dəli deyil. Bizim ədəbiyyatın digər dəliləri də əslində dəli deyillər. Sadəcə olaraq Pirdəli elə həqiqətləri deyir ki, onu hamı görür amma etiraf etmir. O özü də bunu dili ilə etiraf etmir. Çünki əsərdə onlar üç gecə pirin başına dolanırlar. Həmin zaman danışan onların dili olmur, onların ürəkləri danışır. Mənim əsərdə verdiyim mesaj ondan ibarətdir ki, insanların ürəklərindən keçənləri dilləri ifadə edə bilsin.
E.Q. - Məhşur psixiatrımız rəhmətlik Ağabəy Sultanov bir müsahibəsində əqli problemi olan insanlar haqqında demişdi ki, bəlkə də dəli olan bizik onlar deyil. Yəni baxış bucağından çox şey asılıdır. Yəni Pirdəlini digər insanlar dəli olaraq gördüyü kimi, o da ətrafdakıları dəli hesab edir. Ruhumuzu çirkləndiririk və başqa aləmlərə çıxışımız bağlanır. Bizi şüurumuz idarə edir, cəmiyyətin qanunlarına əməl edərək yaşayırıq. Bizim kimi yaşamayanlara, düşünməyənlərə dəli deyirik. Pirdəli kimi insanlar isə təhtəlşüurun əmrləri ilə yaşayır, şüuru inkar edirlər. Təhtəlşüur bədii yaradıcılıqda çox zaman yazıçının özündən asılı olmadan da üzə çıxır, yaşama haqqı qazanır. Sizcə, hansı əsərinizdə birbaşa təhtəlşüurdan gələn məqamlar var?
N.M. -Mən roman kimi iri janrda işləyəndə çox dəqiq kompozisiya ilə işləyirəm. Bir neçə, fərqli istiqamətlərdə plan qururam. Nəhayət birinin üzərində dayanıram. Oxucunu fərqli kompozisiyalarla sevindirmək xoşuma gəlir. Çalışıram ki, əsərlərim bir-birini təkrarlamasın. Ümumiyyətlə, yaradıcı insan özünü təkrar edirsə o dayanmalıdır. Biz istehsalatla məşğul olmuruq. Mənim öncəki romanlarımda dediyim sözü hal-hazırda yazdığım romanda da eyni şəkildə deməyimə nə gərək var?! Bu mənim qənaətim, yanaşmamdır.
E.Q. - "Şuşa dumanı" hekayənizdən danışaq. Bu hekayə həsrətin tam fərqli ifadəsidir. Bu hekayədə işğalda olan Şuşa təsvir olunub və bu gün artıq Şuşa azaddır. Amma biz o keçmişi, ağrılı duyğuları da yaddaşa yazmalıyıq ki, hansı yollardan, savaşlardan keçib bu günkü günümüzə gəlmişik, qalib olmuşuq, zəfər qazanmışıq.
N.M.- Mənim üçün iki mövzu var ki, mən o mövzularda yazmağı, danışmağı sevmirəm. Mənim üçün çətindir, qəhərlənə bilərəm. Bu mövzulardan biri də Şuşa, Qarabağ mövzusudur. Mən bu hekayəni Şuşanın azad olunmasından beş il əvvəl yazmışam. Bu sanki mənə diqtə olunmuş bir hekayədir. Mən çox şadam ki, bu hekayəni yazmışam. Duman elementi isə mənim bütün əsərlərimdən keçir. Mən ölürəm dumandan ötrü, çox sevirəm dumanı. Mənim pyeslərimin heç biri səhnəyə qoyulmayıb, ancaq çap olunub. "Dumana bürünmüş" adlı pyesim absurd teatr estetikasında yazılmış bir pyesdir. Bu pyes Şuşanın azad olunmasından yeddi-səkkiz il əvvəl yazılıb. Orada da insanlar Qalaya - Şuşaya qayıtmaq istəyirlər. Həmin insanlar qalalarını itirdikləri üçün özlərini də itiriblər. Qalaya qayıtmaq istəyən insanlar ora dumanla qayıdırlar. Duman ümumiyyətlə mənim çox sevdiyim bir elementdir. Bu element mənim çox köməyimə gəlir. Ədəbiyyatda duman elementi çox işlənib. Kafkanın əsərlərində Praqa dumanı var, rus ədəbiyyatında Peterburq dumanı var, ingilis ədəbiyyatında London dumanı var. Mənim ən çox sevdiyim duman öz dumanımızdır, Şuşa dumanıdır. Bu dumanın yaradıcı gücü digər dumanlardan heç də az deyil.
E.Q.- İndi Şuşa azad olunub. Artıq həsrət sona yetib. İndi Şuşa haqqında yeni bir əsər yazsanız Şuşa dumanı bu dəfə orada hansı mənanı daşıyacaq?
N.M. - Hal-hazırda yeni bir roman üzərində işləyirəm. Bu roman Qarabağ müharibəsinə həsr edilib. Amma mən bu mövzunu özünəməxsus şəkildə, öz duyduğum müharibə kimi işləyirəm. Bu romanımda da qala mövzusuna toxunmuşam.
E.Q. - Maraqlı ifadə işlətdiniz: "öz duyduğum müharibə kimi". Yəni bu müharibəni öz daxili aləminizdən keçirib tam fərqli şəkildə ifadə etmək istəyirsiniz.
N.M. - Hesab edirəm ki, bizim elə vacib mövzularımız var ki, orada bədii dəyəri aşağı olan mətnlər üstünlük təşkil edir. Bunlardan biri də vətənpərvərlikm mövzusudur. Vətənpərvərlik mövzusunda yazmaq üçün vətənə sevgini ədəbiyyat dili ilə ifadə etmək üçün tək istedad kifayət etmir. İntellekt və o duyğunu yaşadığın kimi oxucuya yansıtmaq lazımdır. Pafosdan qaçaraq vətəndən yazmaq lazımdır. O zaman bu ədəbiyyatın süzgəcindən keçən bir vətən olur. Mən müharibə mövzusuna, Qarabağ müharibəsinə böyük ədəbiyyatın toxunduğu məqamlar prizmasından baxıram və üzərində işlədiyim roman da məhz belə bir roman olacaq.
E.Q. - Bizim indiki dövrdə bu cür əsərlərə çox ehtiyacımız var. Bizim Vətən müharibəmizi də, zəfərimizi də, qəhrəmanlarımızı da dünyaya çıxara biləcək əsərlərə ehtiyac var. Böyük Vətən müharibəsinə həsr edilmiş sovet ədəbiyyatı nümunələrinə bənzər realist patriotik əsərlər də olmalıdır. Lakin bu gün XXI əsrin oxucusuna xitab etmək üçün bir qədər fərqli ifadə tərzindən istifadə etmək lazımdır.
N.M. - Bəli.
E.Q. - Sizin "Körpüdə ümid" əsərinizdə belə bir məqam var: insanın adı onun taleyidir. Sizin əsərlərinizin adları onların talelərini müəyyənlədirə bildimi? "Sev" sevildimi, "Körpüdə ümid" kimin üçünsə ümid, qurtuluş oldumu?
N.M. - Bizdə təəssüf ki, Lermontovun o məşhur şeirində olduğu kimi yanaşılır hər şeyə. Həmin şeirdə deyilir: "Əlvida mundirə baş əyən nəsil". Bizdə də daha çox "mundir" haqqında fikir bildirirlər, nəinki əsərin özünün mahiyyəti haqqında.
E.Q.- Yəni əsər haqqında fikir bildiriləndə müəllifin statusu əsərin məğzindən, keyfiyyətindən daha önəmli mövqedə olur.
N.M. - Məsələn mənim romanım haqqında yazılan məqalələrin həcmi romanın öz həcmindən çox üstündür. Lakin bu məqalələr içində mən romanım haqqında ciddi bir tənqidə rast gəlmədim. Mən ümumiyyətlə bizim ədəbi tənqidə mövqeyimi "Sev" romanımda ifadə etmişəm. Əsərimin sevilməsi üçün mən əlimdən gələni etmişəm.Yəni yalnız əsəri yazmaqla kifayətlənməmişəm. Onun təbliği üçün də imkanım daxilində müəyyən addımlar atmışam. Mən düşünmürəm ki, bizdə minlərlə, on minlərlə oxucunun sevgisini hiss edən yazıçı mövcuddur. Bəlkə bu nə vaxtsa olub. Amma indi müasir ədəbiyyatda belə yazıçının olduğunu düşünmürəm.
E.Q. - Bu tendensiya zamanlamı bağlıdır? Çünki günümüzdə kitabdan, ədəbiyyatdan daha çox texnologiya, sosial şəbəkələr maraqlıdır. Sizcə də bu vəziyyət ancaq zamanın tələbindən doğur, yoxsa yazıçılarımız da oxucuya özlərini yetərincə təqdim edə bilmirlər?
N.M. - Zamanla bağlı deyil. Çünki o sosial şəbəkələrin icad olunduğu ölkələrdə iri həcmli, böyük tirajlı romanlar çap olunur, alınır, oxunur. Mütaliə mədəniyyətinə texnologiyanın inkişafı heç bir təsir göstərmir. Məsələn indi mənim yeni bir mütaliə vərdişim formalaşıb. Səsli, audiokitabları mütaliə edirəm. Məsələn Çingiz Aytmatovun oxuduğum romanını indi yeni tərzdə mütaliə edirəm. Qulaqcıqda audio versiyaya qulaq asıram, eyni zamanda da kitabda da romanı gözlə izləyirəm. Oxuduğum sətirləri başqa səslə eşidirəm. Çox maraqlı effekt alınır. Buna görə düşünmürəm ki texnologiya kitabı, mütaliə vərdişini sıxışdırıb meydandan çıxara bilər.
E.Q. - Bir qədər də sizin "Yiyəsiz baş" hekayənizdəki jurnalist obrazı, xəbər ovu haqqında danışaq. Elə bu hekayə fonunda uzun illər jurnalistika sahəsində fəaliyyət göstərən və bu gün də bu fəaliyyətini davam etdirən Natiq Məmmədlinin müasir juranlistikamız haqqında düşüncələri oxucuları üçün də fikrimcə çox maraqlı olar.
N.M. - Mənim jurnalistikaya münasibətim yalnız bu hekayəmdə deyil, digər əsərlərimdə də əks olunub. Jurnalistika elə bir fəaliyyət sahəsidir ki, bu texnologiya kimi daima yenilənir. Bizdə indi jurnalist yalnız yaxşı qələmi olan adam anlayışını ifadə etmir. Jurnalist indi mükəmməl texnoloji biliklərə yiyələnmiş universal əsgərdir. Azərbaycan jurnalistləri də, xüsusən gənc nəsil də yeni trendləri çox tez mənimsəyirlər. Təbii ki, başqa sahələrdə olduğu kimi jurnalistikada da nəsillərarası maraq toqquşmaları olur. Bunu da təbii qarşılayırıq. İstənilən halda söhbət insanların özünü ifadə etməsindən gedir. Kim özünü necə rahat ifadə edə bilirsə bunun üçün imkan olmalıdır və bu imkanlar da var. Jurnalistin fərdi inkişafı, öz yolunu tapması onun özündən asılıdır.
E.Q. - Ədəbiyyatın təqdimində jurnalistikanın roluna da toxunmanız yerinə düşərdi.
N.M. - Ədəbiyyatımız və jurnalistikamız bir-biri ilə harmonik şəkildə əlaqədədir. Onların arasında prinsipial sərhəd görmürəm. Jurnalist əgər maraqlı publisistika ilə məşğul olursa və bu işi görəndə ondan zövq alırsa o elə artıq ədəbiyyatın sərhəddində dayanır. Yaxud yazıçı, şair öz fikrini publisistikada ifadə edirsə o da gəlib jurnalistikanın sərhəddində dayanır. Bizim ənənəvi, hətta böyük həcmdə romanlarımız var ki, əslində onlara həcm verən elə publisistikadır. Bu baxımdan bu iki sahə bir-birini tamamlayır. Bu iki sahənin bir-birinə dəstəyi labüddür.
E.Q. - Ədəbiyyatın jurnalistikanın dəstəyinə ehtiyacı var. Lakin bu gün jurnalistika ədəbi gündəmi deyil, şounu təbliğdə daha maraqlıdır.
N.M. - Ədəbiyyatda ağır fəlsəfi mövzulara müraciət olunur və bu da oxucular tərəfindən qəbul edilmir. Qəbul edilmir deyəndə yəni bu mövzular orta statistik oxucunun qavrayış səviyyəsinə xitab etmir. Müasir infrormasiya axınının təzyiqi altında eksiztensializm düşüncəsindən irəli gələn ölüm və həyat haqqında fəlsəfi fikirləri oxuyub təhlil etmək oxucu üçün çox ağırdır. Məsələn, oxucu dram əsərini oxuyur və aşkar konflikti axtarır. Müəllif əsaslandırır ki, burada konflikt daxili, gizli konfliktdir. Bu daxili konflikt müəllif və tənqidçi üçün aşkar və maraqlıdır. Buna görə oxucuya fəlsəfi dram əsərindən melodrama daha maraqlı gəlir. İndi məhşur olan bir sıra əsərlər belletristika stilində qələmə alınır. Lakin biz buna əsaslanıb deyə bilmərik ki, Q.Q. Markesin "Gözlənilən bir qətlin tarixçəsi" əsəri dedektivdir. Çünki yazıçı oxucunun rahat qavraya biləcəyi tərzi üslubuna çevirməlidir ki, əsər maraqlı olsun, sözlərin üzərinə yüklədiyi ağır mənalar da oxucunun şüuraltına həkk olunsun. Bu baxımdan jurnalistikanın əyləncəli, yüngül mövzulara marağı onunla bağlıdır ki, sosial sifariş var. Yazıçı da buna görə rahat sintaksisdə yazmağa məkhumdur.
E.Q. - Natiq müəllim, adətən yazıçılar əsərlərində gizli yaxud aşkar şəkildə öz obrazlarını da yaradırlar. Bəs Natiq Məmmədli öz obrazını əsərlərinin stixiyasına daxil edibmi?
N.M. - Mən daha çox oxucumla birinci şəxsin təkində söhbət etməyi xoşlayıram. Söhbət etmək mənə daha rahat və cazib gəlir. "Sev" romanında bu üsulu sınadım.
E.Q. - "Sev" romanında şüur seli də, postmodernizmdən gələn məqamlar da var. Sizin yazıçı kimi postmodernə münasibətiniz də maraqlıdır.
N.M. -Postmodern ədəbiyyatımıza gələndə bizim ədəbi mühit hələ sovet realizminin təsirindən qurtulmamışdı, kənd-şəhər nəsri bölgüsü hələ də aktual idi. Postmodernizm bizi hazırlıqsız yaxaladı. Mənim düşüncəmə görə postmodernizm dünyanın daha maraqlı rakursdan dərk etmək üçün yazıçıya unikal fürsətlər verir. Klişelərdən, doqmalardan kənar bir düşüncə tərzi aşılayır. Mən postmodernist yazıçı olduğumu iddia etmirəm, lakin bu düşüncə tərzinin elementlərini çox sevirəm. Postmodernizm mənim üçün düşünclərimi azad ifadə etməyin metodlarından biridir.
E.Q. - Bir qədər də yazıçı brendi haqqında danışaq. Müasir dövrdə şəxsi brendlərin yaranması və yaradılması gündəmdədir. Daha öncələr bizim cəmiyyətimizdə yazıçı ictimai brend olaraq - sovet yazıçısı olaraq gündəmə gəlirdi. Xaricdə mövcud olan yazıçı brendinin yaradılma yolları bizim ədəbi mühitə, menatlitetə uyğun gəlməyə bilər. Bizim ədəbi mühitimizdə yeni milli yazıçı brendini yaratmaq üçün hansı məqamları nəzərə almaq lazımdır?
N.M. - Müstəqillik dövrü Azərbaycan yazıçısının yaranmaqda olan obrazı hələ ki sovet yazıçısı obrazına uduzur. Bu obrazın necə formalaşacağını zaman göstərəcək. Nə zamansa balans dəyişiləcək, milli yazıçı brendi, obrazı sovet yazıçısı obrazını üstələyəcək. Bu çox prinsipial məsələdir. Bu ədəbiyyatımızda, ictimai fikrimizdə böyük sıçrayış ola bilər.
E.Q. - Natiq Məmmədlinin "Sev" əmri ilə "Körpüdə ümidlər"indən məhrum olmaqdan qurtulan oxucusuna sözü nədir?
N.M. - Kitablardan uzaqlaşmanın fəsadları çox böyük ola bilər. Mən yaşadığım Şərifzadə küçəsində, Sabir Əhmədlinin evinin qarşısında bir qəzet köşkü var idi. Arada onun ətrafına yığışıb söhbət edərdik. Bir gün o köşkü götürdülər və onun yeri boş qaldı. Mən o zaman "Qəzet köşkünün yerində qalan boşluq" sərlövhəli bir yazı yazdım. Kitabdan qopmaq, uzaqlaşmaq lazım deyil. Mütaliəni həyat tərzinə çevirmək lazımdır. Həyat tərzinə çevirməsək onun yerinə bir boşluq yaranacaq və bu boşluğu gərəksiz informasiyalar dolduracaq. Kitabı və onu yaradan, xüsusən ana dilində yaradan insan sevmək və onlara dəyər vermək lazımdır.
E.Q. - Natiq müəllim, oxucularınıza Qarabağ, Vətən müharibəsi haqqında yeni, fərqli rakurslu romanınızın yolda olması ilə bağlı anonsu, müjdəni eksklüziv olaraq "Ədəbiyyat söhbətləri"i vasitəsilə çatdırdığınız və maraqlı, əhatəli müsahibə üçün təşəkkür edirəm.
N.M. - Səmimi "Ədəbiyyat söhbəti" alındı. Təşəkkür edirəm.