Hansı doğuş üsulu daha faydalıdır: Təbii, yoxsa qeysəriyyə?

Bir çox ailələrin ən böyük arzularından biri olan övlad sahibi olmaq həyəcanlı bir proses olmaqla yanaşı, diqqət tələb edən bir dövrdür. Hamilə qaldıqdan sonra körpəsinin nə vaxt doğulacağını düşünən, gözləyən anaların doğum üsulları ilə bağlı sualları da çoxdur. Təbii doğuş ümumiyyətlə tövsiyə edilən doğuş üsulu olsa da, bəzi hallarda keysəriyyə əməliyyatı həyat qurtaran bir əməliyyat ola bilər.
Hamiləlik dönəmi özündə inanılmaz duyğuları ehtiva edən bir dövrdür. Gələcəkdə onu necə doğum gözlədiyini düşünərkən analıq duyğusunun həyəcanı yerini narahatlıq, həyəcan və bəzən qorxuya verə bilər. Bunların öhdəsindən gəlməyin ən yaxşı yolu doğum haqqında düzgün anlayışlı olmaqdır.
Ana olmağa hazırlaşan qadınları ən çox maraqlandıran mövzulardan biridir "doğum növü". Əslində, ginekoloq və mama-ginekoloqlar doğum üsulunu müzakirə etmək üçün ilk həftələrin tez olduğunu desələr də, bəzi gələcək analar təbii doğuş, bəziləri isə qeysəriyyə əməliyyatı ilə körpəsini dünyaya gətirmək istədiklərini bildirirlər. Doğum üsulu, şübhəsiz ki, gələcək ananın həyatının ən unikal təcrübələrindən biridir. Bununla belə, 40 həftəlik uzun prosesi problemsiz keçirmək və hamiləliyi addım-addım izləmək və həm körpə, həm də ananın sağlamlığı üçün həkimlə doğum metoduna qərar vermək daha yaxşı olar.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) tərifinə görə, doğuş özbaşına başlayır, doğuşun əvvəlində risk az olur və bütün doğuş boyu bu şəkildə davam edir. Hamiləliyin orta müddəti 40 həftədir. Çoxlu hamiləliklərdə doğum daha erkən həftələrdə baş verə bilər. Körpə, adətən, başa çatmış hamiləliyin 37-ci və 42-ci həftələri arasında gələcək ananın rəhmində spontan başlayan sancılarla baş təqdimatı ilə doğulur. Doğum üsulunu təyin edərkən gələcək ana və həkimin əməkdaşlıq etməsi çox vacibdir.

Ən çox yayılmış doğuş növləri vaginal doğum, planlı və ya planlaşdırılmamış keysəriyyə, epidural doğuş və suda doğuşdur.

Doğuş təbii bir prosesdir. Ananın spontan doğuş sancıları ilə körpənin vaginal doğulmasıdır. Əsl doğuş sancılarının ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti onların müəyyən aralıqlarla meydana gəlməsidir. Bəzən doğuş bir neçə saat ərzində başa çatır, lakin bəzən gözlənilən ananın fiziki və emosional dözümlülüyünü sınayaraq uzadıla bilər. Hər vaginal doğuş normal-təbii doğuş deyil. Vaginal doğumun normal olması üçün doğuş prosesi rəvan getməli və doğumun sonunda ana və körpə sağlam qalmalıdır.
Təbii doğuşun ən mühüm üstünlüyü onun təbii və fizioloji olmasıdır. Doğuşdan sonra ana bir neçə saat ərzində normal fəaliyyətinə qayıda bilər, körpəsini çox qısa müddətdə əmizdirməyə başlaya bilər və xəstəxanada qalma müddəti son dərəcə qısadır. Bu üstünlüklərə əlavə olaraq, vaginal doğumun bəzi riskləri də var. Bu risklər ana və körpə üçün iki yerə bölünür.
Körpənin başı (və ya arxa hissəsi) kameradan çıxdıqdan sonra perineal nahiyənin həddindən artıq uzanmasının qarşısını almaq və nizamsız və dərin yırtıqların qarşısını almaq üçün epizyotomiya adlanan kəsik edilə bilər. Epizyotomiya edilmədikdə, xüsusilə ilk doğuşlarda yırtıq ola bilər. Yırtığın ölçüsü doğuş zamanı həkim tərəfindən tətbiq olunan perineal qoruyucu texnikadan, gələcək ananın doğuş sayından, perineumun struktur xüsusiyyətlərindən və körpənin başının (və ya arxasının) struktur xüsusiyyətlərindən asılıdır. Baş verən yırtıq adətən səthi olur. Ancaq bəzi hallarda, xüsusən də perineal toxuma sərt olduqda və ya körpənin baş ətrafı nisbətən böyük olduqda, epiziotomiya gecikdirildikdə və ya ümumiyyətlə açılmadıqda, ana kamerasına dərindən gedən göz yaşlarına, bağırsaq divarının və anal əzələlərin yırtılmasına, onların strukturunun zədələnməsinə və sinirlərin zədələnməsinə səbəb ola bilər.
Çətin doğuş, ana kamerasının həddindən artıq uzanması və bunun nəticəsində yaranan yırtıq qadınlarda sidik qaçırma, sidik kisəsi və bağırsaq divarının prolapsuna səbəb ola bilər. Buna görə də, epizyotomiyanın zəruri olub-olmadığına qərar verilərkən risk və fayda nisbəti nəzərə alınır və yaranan yırtıq kəsikdən daha pis olarsa, epiziotomiya edilir. Digər məqsəd perineumun estetik görünüşünü mümkün qədər qorumaqdır.
Körpə üçün hər şey yaxşı gedərkən, körpə birdən stresə düşə və ürək döyüntüləri yavaşlaya bilər. Bu səbəblə normal doğum xəstəxana şəraitində və əməliyyat otağına ən qısa zamanda daxil olmağa imkan verəcək bir mühitdə edilməlidir. Normal doğuş zamanı ən qorxulu, nadir də olsa rast gəlinən hallardan biri körpənin çiyninin ilişib qalmasıdır ki, bu da böyük körpələrdə daha çox rast gəlinir. Bu, körpənin daimi sinir zədələnməsinə səbəb ola bilər ki, bu da həyatı üçün təhlükəli vəziyyətlərə səbəb ola bilər.

Qeysəriyyə əməliyyatı klinisist və xəstə qarın yolu ilə doğuşun ana və ya körpə üçün vaginal doğuşdan daha yaxşı nəticə verəcəyinə inandıqda həyata keçirilir. Son illərdə qeysəriyyə yolu ilə doğuşlarda ciddi artım var. Bu artımda ən mühüm faktor gələcək anaların normal doğuşdan qorxmaları və öz seçimləridir.
Qeysəriyyə əməliyyatına qərar verilməsinin ən təsirli səbəbləri doğuşda irəliləyişin olmaması, etibarsız körpə statusu və körpənin ana bətnində mövqeyinin dəyişməsidir. Bu hallara əlavə olaraq, bunlara plasentanın anormal yerləşməsi, vaginal doğuş zamanı körpəyə ötürülmə riski yüksək olan gələcək anada mövcud infeksiya, böyük körpə şübhəsi (diabeti olmayan qadınlarda 4,5 kq, şəkərli diabetlilərdə 4 kq), vaginal doğuş zamanı mexaniki obstruksiya (məsələn, mioma, böyük kütlə), çanaq sümüyünün çoxalması, uterus sümüyünün qırıqları, uşaqlıq divarını əhatə edən cərrahi müdaxilələr və kordon prolapsası ola bilər.
Dövlət Satistika Komitəsinin məlumatına görə, ötən il ölkəmizdə 121 min doğuşun 35 faizdən çoxu qeysəriyyə yolu ilə həyata keçirilib. 2021-ci ildə 46 min 684 qadın bu yolla uşaq dünyaya gətiribsə, 2022-ci ildə bu rəqəm 53 min 267-yə qalxıb. Əlbəttə ki, yalnız bir seçim yoxdur. Ancaq ana və körpənin sağlamlığını qiymətləndirərək, ən aşağı riskli çatdırılma üsulunu təyin etmək idealdır. Təbii doğuş və ya keysəriyyə, heç biri asan deyil. Hər iki metodun öz müsbət və mənfi nəticələri var. Qeysəriyyə əməliyyatının ən mühüm üstünlüyü körpə üçün riski minimuma endirməsidir. Ananın normal həyatına qayıtması adətən 3-4 gün çəkir. Əməliyyatdan sonrakı uşaqlıq sancılarına görə ağrılar normal doğuşdan sonra daha şiddətli və daha uzun sürə bilər. İstənilən əməliyyatın riskləri kimi, keysəriyyə ilə doğuşun risklərinə yara infeksiyası, böyük damar və ona bitişik orqan xəsarətləri, keysəriyyə əməliyyatından sonra yara bölgəsində yırtıq əmələ gəlməsi daxildir.

Doğuşun ağrısız keçməsi gələcək analarımızın ən mühüm arzularından biridir. Bunu təmin etmək üçün isə epidural doğum növü var.

Normal doğuşa qərar verən gözləyən analarda, doğuşun aktiv fazası başlamamışdan əvvəl, bel nahiyəsinə yeridilmiş xüsusi iynə ilə onurğa beynini əhatə edən qişadan kənar nahiyəyə yeridilmiş kateter vasitəsilə beldən aşağı hissiyyatı bloklayan ağrıkəsici yeridilir. Ağrısız doğuşa xalq arasında şahzadə doğuşu da deyilir. Epidural anesteziya tez-tez doğuş üçün misilsiz ağrı nəzarətini təmin edir. Ancaq bu, ağrıları tamamilə aradan qaldıran kimi qəbul edilməməlidir. Bir çox tədqiqatlar epidural analjeziyanın doğuş müddətini uzatdığını və doğuşun başlamasına səbəb olan oksitosin hormonunun stimullaşdırılması ehtiyacını artırdığını bildirir. Epidural doğuş da doğuşun aktiv fazasının uzanması səbəbindən invaziv doğuş ehtiyacını artıra bilər.
Epidural doğuş zamanı ağrının olmaması üstünlük hesab edilsə də, çatışmazlıqlardan biri uşaqlıq, bağırsaq və sidik kisəsinin daralmalarının zəifləməsi və ya dayanmasıdır ki, bu da nadir hallarda ciddi problemlər yarada bilər. Epidural doğuş zamanı uşaqlıq əzələlərinin rahatlaması ilə əlaqədar həyati təhlükə yarada bilən qanaxma ola bilər. Bu vəziyyət davam edərsə, sidik kisəsi büzülməzsə, 7-10 gün ərzində kateter qoyulmalı, epidural anestezi zamanı qanaxma baş verə bilər.
Ümumiyyətlə, həm normal doğuşda, həm də keysəriyyə ilə doğuşda infeksiya, qan yığılması və kəsik nahiyələrində tikişlərin boşalma olmamasının ehtimalı azdır.
Nəticə etibarı ilə, yalnız xəstəni tanıyan və izləyən həkim həm hamilə qadın, həm də körpə üçün ən sağlam doğum üsuluna ən doğru qərar verə bilər, xəstəyə ən uyğun doğum üsuluna qərar verdikdən sonra, əgər xəstə sağlam doğum edərsə, adətən heç bir problem yaşanmaz.

Röyalə Xəyal