Qadınların iş dünyasında qarşılaşdığı maneələr: Stereotiplər, ədalətsizliklər və mübarizə yolları
Qadınlar tarix boyu iş dünyasında mövqelərini gücləndirmək üçün çoxsaylı çətinliklərlə üzləşiblər. Bu gün bir çox ölkədə qanunvericilik gender bərabərliyini dəstəkləsə də, görünməz maneələr hələ də qalmaqdadır. Karyera inkişafı zamanı qadınların qarşılaşdığı əsas problemlərdən bəziləri "şüşə tavan" sindromu, maaş fərqliliyi, şəbəkələşmə problemləri və iş-ailə balansıdır.
1. "Şüşə Tavan" sindromu: Qadınlar niyə yüksək vəzifələrə çata bilmirlər?
"Şüşə tavan" (Glass Ceiling) anlayışı qadınların müəyyən bir səviyyədən sonra yüksəlməsinə mane olan görünməz, lakin güclü baryerləri ifadə edir. Qanunlar qadınların eyni hüquqlara malik olduğunu desə də, reallıqda onlar ali rəhbərlik səviyyəsinə daha çətin çatırlar.
2018-ci ildə Fortune 500 şirkətləri arasında aparılan araşdırmaya görə, bu şirkətlərin yalnız 24-ü qadın CEO tərəfindən idarə olunurdu. Halbuki, bu şirkətlərdə çalışan işçilərin əhəmiyyətli hissəsi qadınlardır. 2024-cü ildə bu rəqəm artsa da, kişilərlə müqayisədə hələ də çox aşağıdır.
Niyə bu baş verir?
Stereotiplər: Liderlik daha çox kişilərlə assosiasiya olunur. "Güclü lider" deyildikdə, ilk ağla gələn keyfiyyətlər - qərarlı, sərt, risk götürə bilən - ənənəvi olaraq kişilərə aid edilir.
Qadınların bacarıqlarına şübhə ilə yanaşılması: Eyni vəzifədə çalışan bir qadın və bir kişi eyni təklif irəli sürsə belə, çox zaman kişinin dedikləri daha çox nəzərə alınır.
Mentorluq imkanlarının azlığı: Rəhbər vəzifələrdə az qadın olduğuna görə, gənc qadınlar üçün uğurlu mentor tapmaq çətin olur.
Necə mübarizə aparmaq olar?
Qadınların rəhbər vəzifələrdə daha çox görünməsi üçün korporativ siyasətlər gücləndirilməlidir. Mentor proqramları yaradılmalı və qadınlar bir-birlərini dəstəkləməlidirlər. Qadın liderlərin uğur hekayələri daha çox vurğulanmalıdır ki, bu stereotipləri qırsın.
2. "Şüşə Uçurum" fenomeni: Qadınların riskli mövqelərə təyinatı
"Şüşə uçurum" (Glass Cliff) nəzəriyyəsinə görə, qadınlar adətən böhran içində olan şirkətlərə və ya təşkilatlara rəhbərlik etməyə təyin edilirlər. Əgər uğursuzluq baş verirsə, günah onlarda görülür və onların gələcək karyerası üçün bu böyük problemə çevrilir.
Marissa Mayer 2012-ci ildə Yahoo şirkətinin CEO-su oldu. O, artıq çətin vəziyyətdə olan bir şirkətə rəhbərlik etməyə çağırılmışdı. Hər nə qədər bir sıra müsbət dəyişikliklər etsə də, Yahoo-nun maliyyə çətinliklərini tam həll edə bilmədi və şirkət sonradan Verizon tərəfindən alındı. Bir çoxları onun uğursuzluğunu rəhbərlik bacarıqsızlığı kimi qiymətləndirdi, halbuki şirkət artıq uzun illərdir böhran içində idi.
Necə mübarizə aparmaq olar?
Qadın liderlər yalnız böhran vəziyyətində yox, hər zaman yüksək vəzifələrə təyin edilməlidir. Şirkətlərdə gender balansı strategiyaları gücləndirilməli və qadın liderlərin davamlı dəstəyi təmin olunmalıdır.
3. Maaş fərqliliyi: Eyni işə görə daha az ödəniş
Qadınlar və kişilər eyni vəzifədə çalışsalar da, maaş fərqləri hələ də mövcuddur. Qadınlar adətən əməkhaqqı artımı üçün danışıqlar aparmaqdan çəkinir və ya bu cəhdləri mənfi qarşılanır.
Beynəlxalq Əmək Təşkilatının 2022-ci il hesabatına görə, dünya üzrə qadınlar kişilərdən orta hesabla 20%-ə qədər az maaş alırlar.
Necə mübarizə aparmaq olar?
Maaşlar haqqında açıq danışmaq və gender bərabərliyini qoruyan qanunvericilik təşviq olunmalıdır. Şirkətlərdə maaş şəffaflığı artırılmalı və qadınların əməkhaqqı artımı üçün xüsusi təşviqlər tətbiq olunmalıdır.
4. İş və ailə həyatı arasında balans: Cəmiyyətin təzyiqləri
Qadınlardan çox zaman həm uğurlu işçi, həm də ideal ana və həyat yoldaşı olmaları gözlənilir. Bu onların karyerasında ciddi baryerlər yaradır.
Yeni ana olan bir çox qadınlar işdən ayrılmaq məcburiyyətində qalır, çünki uşaq baxımı dəstək sistemləri zəifdir və işə qayıtmaq üçün yetərli imkanlar yoxdur.
Necə mübarizə aparmaq olar?
Uşaq baxımı imkanları artırılmalı və çevik iş saatları təşviq olunmalıdır. Şirkətlərdə analıq və atalıq məzuniyyəti bərabər səviyyədə tətbiq edilməlidir ki, ailə yükü yalnız qadınların üzərinə düşməsin.
5. Mikroaqressiyalar və stereotiplər: Gündəlik diskriminasiya
Qadınlar iş yerində tez-tez mikroaqressiyalarla qarşılaşırlar - kiçik, lakin ardıcıl şəkildə onların bacarıqlarını şübhə altına alan və ya onları emosional göstərən şərhlər.
"Çox emosional reaksiya verirsən."
"Sənin fikrin maraqlıdır, amma..."
"Səncə, bu vəzifə üçün kifayət qədər sərt ola bilərsən?"
Necə mübarizə aparmaq olar?
Şirkətlər gender bərabərliyi üzrə təlimlər təşkil etməlidir. Qadınlar iş yerində öz haqlarını qorumaq üçün daha inamlı çıxış etməlidirlər.
Qadınların iş dünyasında qarşılaşdığı gizli maneələri aşmaq üçün həm fərdi səviyyədə, həm də təşkilati və cəmiyyət səviyyəsində dəyişikliklərə ehtiyac var. Şirkətlər gender bərabərliyi siyasətlərini gücləndirməli, qadın liderlərin sayını artırmalı və iş mühitində bərabərliyi təşviq etməlidirlər. Qadınlar isə özlərini inkişaf etdirmək, mentorlar tapmaq və bir-birlərini dəstəkləməklə bu maneələri aşmaq üçün daha güclü mövqe tuta bilərlər. Daha ədalətli bir gələcək üçün həm fərdlər, həm də qurumlar birlikdə çalışmalıdır.
Qadınların iş yerində qarşılaşdığı çətinliklərin psixoloji və cəmiyyətə təsirləri
İş yerində qadınların üzləşdiyi çətinliklər təkcə karyera inkişafına mane olmur, eyni zamanda onların psixologiyasına ciddi təsir göstərir. Qadınlar üçün iş mühitində qarşılaşılanmaneələr - diskriminasiya, maaş bərabərsizliyi, şüşə tavan, stereotiplər və iş-ailə balansı təzyiqi - uzunmüddətli stresə, özünəinamın azalmasına, hətta ciddi psixoloji pozğunluqlara səbəb ola bilər. Bu problemlər yalnız fərdlərə təsir etmir, eyni zamanda bütövlükdə cəmiyyətə də mənfi təsir göstərir.
1. İş yerindəki çətinliklərin qadınların psixologiyasına təsiri
Davamlı stress və anksiyete (Həyəcan pozuntusu)
Qadınlar iş yerlərində kişilərlə müqayisədə daha çox sübut etmə təzyiqi hiss edirlər. Bu, xüsusilə rəhbər vəzifələrə yüksəlmək istəyən qadınlarda daha çox müşahidə olunur. İş həyatında qarşılaşılan haqsızlıqlar və ayrı-seçkilik uzunmüddətli stresə səbəb olur.
Simptomlar: daimi gərginlik, baş ağrıları, yuxusuzluq, həddindən artıq yorğunluq
Uzunmüddətli təsirlər: emosional tükənmə, motivasiyanınazalması, fiziki sağlamlığın zəifləməsi
Özgüvənin və öz dəyərinin azalması
Mikroaqressiyalar (kiçik, lakin davamlı diskriminativdavranışlar) və stereotiplər qadınların öz dəyərlərinə və bacarıqlarına şübhə ilə yanaşmasına səbəb ola bilər.
Misal: Bir qadın rəhbər vəzifəyə təyin olunanda onun qərarları tez-tez daha çox şübhə altına alınır. Əgər o, səhv edərsə, bu, "qadınların liderliyə uyğun olmadığı" fikri ilə əlaqələndirilir. Halbuki eyni səhvi kişi lider edərsə, bu, fərdi uğursuzluq kimi qəbul olunur.
Depressiya və emosional tükənmə
Daimi təzyiq, tanınmama və iş mühitində diskriminasiyaya məruz qalmaq depressiyaya səbəb ola bilər. Qadınlar özlərini dəyərsiz hiss edə, işlərini sevməyə bilər və hətta tamamilə iş həyatından uzaqlaşa bilərlər.
Simptomlar: ruh düşkünlüyü, motivasiya itkisi, sosial təcrid, ümidsizlik hissi
Uzunmüddətli təsirlər: karyera dayanması, işdən çıxma, ailə münasibətlərinə mənfi təsir
İş-ailə balansının pozulması və günahkarlıq hissi
Cəmiyyətdə qadınlardan həm yaxşı işçi, həm də mükəmməl ana və həyat yoldaşı olmaları gözlənilir. Bu gözləntilər çox vaxt real olmadığı üçün qadınlarda "çatışmazlıq hissi" və günahkarlıq yaradır.
Misal: Qadın karyerasında irəliləmək üçün daha çox saatlarını işə sərf edəndə, bu, bəzən ailəsinə az vaxt ayırdığına görə günahkarlıq hissi ilə nəticələnir. Əks halda, əgər iş saatlarını azaldıb ailəyə yönəlirsə, onda da "karyera qura bilmədiyi üçün" dəyərsiz hiss edə bilər.
2. Psixoloji problemlərin iş sferasında nəticələri
İş yerindəki çətinliklərin yaratdığı psixoloji təsirlər qadınların məhsuldarlığına, motivasiyasına və karyera inkişafına ciddi mane ola bilər.
Karyerada dayanma və irəliləməkdən çəkinmə
Qadınlar təcrübələrinə və bacarıqlarına şübhə etdiklərinə görə, yüksək vəzifələrə namizəd olmaqdan çəkinə bilirlər.
İş yerlərində qadınlar daha az vəzifə yüksəlişi üçün müraciət edir, çünki onların bacarıqlarının yetərli olmadığınıdüşünməyə məcbur edilir.
İşdən uzaqlaşma və "Tükənmişlik sindromu"
Davamlı emosional yük, öz dəyərinə şübhə və iş yeri təzyiqləri qadınların işdən uzaqlaşmasına səbəb olur.
Bu isə iş bazarında qadınların daha az təmsil olunmasınagətirib çıxarır.
3. Cəmiyyətə təsiri: Qadınların iş dünyasından uzaqlaşması nələri dəyişir?
İş dünyasında qadınların qarşılaşdığı problemlər təkcə fərdi deyil, həm də sosial və iqtisadi təsirlərə malikdir. Qadınların psixoloji çətinliklər səbəbilə işdən uzaqlaşması bütöv cəmiyyətin inkişafına mənfi təsir edir.
İqtisadi zərər və gender maaş fərqliliyinin dərinləşməsi
Qadınlar iş dünyasından uzaqlaşdıqca, onların iqtisadi müstəqilliyi zəifləyir. Gender maaş fərqliliyi daha da artır, çünki rəhbər və yüksək gəlirli vəzifələrdə qadınlar daha az təmsil olunurlar. Qadınların iqtisadi iştirakının azalması bütövlükdə ölkənin iqtisadi inkişafını ləngidə bilər.
Qadın liderlərinin azalması və sosial inkişafın gecikməsi
İş dünyasında və siyasətdə daha az qadın liderin olması, cəmiyyətdə gender bərabərliyini təmin etməyi çətinləşdirir. Qadınlar liderlik mövqelərində az olduqda, onlar üçün uyğun siyasətlərin və qanunların qəbul edilməsi gecikir.
Növbəti nəsillərə mənfi təsir
Qız uşaqları ananın və digər qadın nümunələrinin iş həyatında üzləşdiyi çətinlikləri gördükcə, onlar da özləri üçün daha məhdud karyera seçimləri edirlər. Beləliklə, cəmiyyətdə qadınların iş dünyasında bərabər təmsil olunması prosesi ləngiyir.
4. Bu problemləri necə həll etmək olar?
İş mühitində dəyişikliklər
Gender bərabərliyini təşviq edən qanunlar və siyasətlər tətbiq olunmalıdır. Mentorluq və dəstək proqramları artırılmalıdır.
Psixoloji dəstək və maarifləndirmə
Qadınlar üçün iş yerlərində psixoloji dəstək proqramları yaradılmalıdır. Stres idarəetməsi və özünəinamın gücləndirilməsi üçün təlimlər keçirilməlidir.
Stereotiplərin Qırılması
Cəmiyyətdə qadınların yalnız ailə həyatı ilə deyil, eyni zamanda uğurlu karyera ilə də tanınması üçün maarifləndirməaparılmalıdır. Qadınların uğur hekayələri daha çox ön plana çəkilməlidir.
İş dünyasında qadınların üzləşdiyi problemlər onların psixoloji sağlamlığına ciddi təsir edir və bu da bütövlükdə cəmiyyətə mənfi təsir göstərir. Bu problemlərin həlli üçün həm fərdi, həm korporativ, həm də ictimai səviyyədə dəyişikliklərə ehtiyac var. Gender bərabərliyi təkcə qadınların deyil, bütün cəmiyyətin inkişafı üçün vacibdir.
Səidə Ramazanova