Başqalarının fikri ilə yaşamaq: Şöhrət mədəniyyətinin zərərli tərəfləri

"İnsanlar haqqımda nə düşünür?" - Bu sual tarix boyu hər dövrdə, hər cəmiyyətdə öz aktuallığını qoruyub saxlayıb. Biz insanlar həmişə sosial varlıq kimi digər insanların bizi necə gördüyünü, haqqımızda nə düşündüyünü nəzərə almışıq. Ancaq bu gün, sosial medianın hökm sürdüyü bir dünyada bu qayğı sadəcə bir maraq yox, bəzən həyatı idarə edən əsas amilə çevrilib. Müasir dövrün insanı artıq təkcə öz şəxsiyyətinə yox, başqalarının onu necə qəbul etdiyinə əsaslanaraq özünü formalaşdırır. Sosial mediada mükəmməl görünmək, məşhur olmaq və başqalarının təsdiqini almaq ehtiyacı, bəlkə də, indiki dövrün ən ciddi psixoloji problemlərindən birinə çevrilib. Bu, təkcə fərdi insanın deyil, bütöv bir cəmiyyətin psixologiyasına təsir göstərir.

Əvvəllər məşhurluq və şöhrət müəyyən istedadı və ya nailiyyətləri olan insanlara məxsus idi. Məşhur olmaq üçün ya böyük bir kəşfə, ya yüksək səviyyəli incəsənət nümunəsinə, ya da idmanda ciddi uğurlara sahib olmaq lazım gəlirdi. Bu gün isə vəziyyət tamamilə fərqlidir. İndi məşhur olmaq üçün xüsusi bacarıq tələb olunmur. Sosial şəbəkələrdə viral olan bir video, instaqramda cəlbedici bir profil və ya TikTok-da milyonlarla baxış qazanan qısa bir trend insanı birdən-birə "şöhrətə qovuşdura" bilər. Bunun nəticəsində, məşhurluq bir məqsədə yox, özlüyündə dəyərə çevrilib. İnsanlar sadəcə tanınmaq üçün tanınmağa çalışır və başqalarının diqqətini qazanmaq, onların təsdiqini almaq üçün həyatlarını dəyişməyə hazır olurlar.

Bütün bunlar cəmiyyətin fərdlərinə necə təsir edir? İnsanlar nə zaman başa düşür ki, artıq öz həyatlarını yox, başqalarının gözlədiyi həyatı yaşayırlar?

Bir çox insan fərqində olmadan özünü sosial normalara uyğunlaşdırmağa çalışır. "Mən necə görünürəm?", "Mənim haqqımda nə düşünürlər?", "Bunu etsəm, məni bəyənərlərmi" kimi suallar artıq fərdi qərarlara deyil, ümumi həyat tərzinə təsir edən əsas amillərə çevrilib. Bu, təkcə zahiri görünüşdə özünü büruzə vermir. İnsanlar seçimlərini, hətta şəxsi maraqlarını da cəmiyyətin qəbul etdiyi normalara uyğunlaşdırmağa başlayırlar. Məsələn, əgər populyar mədəniyyət biznes qurmağı təbliğ edirsə, bir çox insan həqiqətən bunu istəmədən bizneslə məşğul olmağa çalışır. Əgər cəmiyyət fitness və mükəmməl bədən standartlarını önə çəkirsə, insanlar real sağlamlıq ehtiyaclarından çox, vizual görünüş naminə idman edirlər. Bu vəziyyət təkcə fərdin psixologiyasına yox, həm də cəmiyyətin ümumi inkişafına təsir göstərir. İnsanlar özlərinə aid olan ideyaları, bacarıqları və arzuları yox, cəmiyyətin onlardan gözlədiklərini izləməyə başlayırlar.

Bəs müasir məşhurluq nə dərəcədə realdır?

Sosial medianın yaratdığı məşhurluq mədəniyyətinin başqa bir təhlükəli tərəfi onun süni olmasıdır. İnsanlar yalnız sosial mediada gördükləri mükəmməl şəkilləri, parlaq həyat tərzini görürlər və reallıqda bu insanların necə yaşadıqlarını bilmək imkanı olmur. Bu, öz növbəsində ciddi psixoloji problemlərə yol açır. Çünki bir çox insan başqalarının "mükəmməl" həyatlarını izlədikcə, öz həyatını daha dəyərsiz və uğursuz hiss edir. Halbuki sosial mediada paylaşılan həyat real deyil. O, yalnız insanların göstərmək istədiyi tərəflərdən ibarətdir. Buna baxmayaraq, bir çox insan sosial mediada gördüyü obrazları həqiqət kimi qəbul edir və həmin standartlara çatmaq üçün həddindən artıq çalışır. Daha çox pul qazanmaq, daha bahalı geyinmək, daha mükəmməl bədənə sahib olmaq və daim xoşbəxt görünmək üçün özlərini zorlayırlar. Psixoloqlar bildirir ki, başqalarının fikri ilə yaşamaq özgüvənin olmamasından qaynaqlanır. İnsan öz dəyərini özü təyin etməyi bacarmayanda, bunu başqalarının fikirləri ilə ölçməyə başlayır. Bu, xüsusilə gənc nəsildə özünü göstərir. Gənclər sosial mediada daha çox bəyənmə, daha çox şərh və daha çox izləyici qazanmaq üçün real həyatlarını arxa plana atırlar. Bəzən hətta riskli davranışlara əl atır, yalnız diqqət çəkmək üçün həddindən artıq təhlükəli trendlərə qoşulurlar.

Uzunmüddətli perspektivdə bu, cəmiyyətdə kütləvi özgüvən çatışmazlığına gətirib çıxarır. İnsanlar özlərinə güvənmək əvəzinə, daimi olaraq başqalarının təsdiqini gözləyir və onların rəyləri ilə öz dəyərlərini ölçürlər. Müasir dünyada insanların böyük əksəriyyəti, fərqinə varmadan, başqalarının təsdiqi ilə yaşamağa öyrəşib. Bəyənmələr, şərhlər, izləyici sayı kimi rəqəmsal təsdiqlər insanın özünə verdiyi dəyəri müəyyən edən əsas faktor olub. Lakin bu, süni bir dəyər sistemidir. İnsan bir müddət başqalarının gözündə "mükəmməl" görünə bilər, lakin gec-tez həqiqi kimliyi ilə üz-üzə gəlir. Əgər insan öz dəyərlərini, arzularını və məqsədlərini başqalarının gözləntiləri üzərində qurursa, bu, gec-tez daxili boşluğa və mənəvi yorğunluğa gətirib çıxarır.

Həqiqi dəyərlərə qayıdış, ilk növbədə, insanın öz daxili səsini eşitməyə başlaması ilə mümkündür. Biz daim xarici dünyaya yönəlmişik - sosial mediadan gələn siqnallar, cəmiyyətin bizdən gözlədikləri, ailənin, dostların və iş mühitinin tələbləri. Amma bir anlıq dayanıb özümüzü dinləsək, bəlkə də çox fərqli bir reallıqla qarşılaşarıq. Bəlkə də sosial mediada yaratdığımız obrazla real şəxsiyyətimiz tamamilə fərqlidir. Bəlkə də biz heç də xoşbəxt olduğumuz üçün deyil, xoşbəxt görünməli olduğumuz üçün gülümsəyirik. Bu süni obrazlardan və xarici təsirlərdən xilas olmağın ən effektiv yolu insanın özünə "Mən kiməm" sualını verməsidir. Bu, sadə bir sual kimi görünə bilər, amma əslində çox dərin məna daşıyır. Bizim kimliyimizi həqiqətən öz seçimlərimiz və dəyərlərimiz formalaşdırır, yoxsa cəmiyyətin bizə diqtə etdiyi modellər? Biz həqiqətən sevdiyimiz işi görürük, yoxsa sadəcə başqalarının alqışlayacağı bir karyera qurmağa çalışırıq? Biz öz hisslərimizi ifadə edirik, yoxsa cəmiyyətə uyğun gələn bir obrazı qorumaq üçün həqiqətlərimizi gizlədirik?

Həqiqi dəyərlərə qayıdışın əsas yolu, başqalarının gözündə deyil, öz daxili dünyamızda dəyərli olmağı bacarmaqdır. Əgər insan özünü yalnız başqalarının təsdiqi ilə qiymətləndirirsə, bu, asılılıq yaradır. Belə insanlar daim xarici dünyadan gələn siqnallara möhtac olur, çünki öz daxili dəyərlərinə söykənə bilmirlər. Lakin gerçək güc insanın öz içindədir. Məsələn, bir sənətkarı düşünək. Əgər o, sənətini təkcə məşhur olmaq və tərif qazanmaq üçün yaradırsa, onun işləri dərin və mənalı olmayacaq. Amma əgər o, sənətə həqiqətən vurğundursa, yəni bu işi sadəcə kütlənin alqışına görə deyil, daxili ehtiyacdan edirsə, onda onun yaradıcılığı əsl dəyər daşıyacaq. Eyni şey həyatın bütün sahələrinə aiddir. İnsan, yalnız kütlənin gözləntilərinə uyğun hərəkət etdikdə, öz daxili çağırışını boğur və nəticədə mənəvi yorğunluq hiss edir. Həqiqi xoşbəxtliyə aparan yol, başqalarının gözləntilərinə uyğun yaşamaqdan imtina edib, öz daxili dəyərlərimizə yönəlməkdir. Hər kəsin özünəməxsus dəyərləri, arzuları və dünyagörüşü var. Bunları başqalarının fikirlərinə qurban verməmək üçün insan özünü tanımalıdır. Öz hisslərinə və düşüncələrinə diqqət yetirmək, onları analiz etmək və olduğu kimi qəbul etmək, fərdi azadlığın başlanğıcıdır. Təbii ki, insan sosial varlıqdır və cəmiyyətin bir parçası olmaq istəyir. Lakin bu o demək deyil ki, insan yalnız başqalarının təsdiqi ilə yaşamalıdır. Əgər insan yalnız təriflər və bəyənmələrlə motivasiya olunursa, bu, asılılıq yaradır. Gerçək güc insanın öz dəyərləri və prinsipləri ilə yaşaya bilməsidir.

Ən əsası unutmayaq ki, sosial mediada gördüklərimiz əsl həyat deyil. Orada hər şey filtrdən keçir, idealizə edilir, süni olaraq mükəmməlləşdirilir. İnsanlar öz çətinliklərini, problemlərini, uğursuzluqlarını paylaşmır, amma bu o demək deyil ki, onların həyatı problemsizdir. Buna görə də başqalarının həyatını gördüyümüz kadrlara əsasən mühakimə etməməli, öz reallığımızı onlarla müqayisə edərək dəyərsiz hiss etməməliyik.

İnsan nə istədiyini dəqiq bilmirsə, onu kütlə müəyyənləşdirəcək. Buna görə də insan öz dəyərlərini formalaşdırmalı, onları kənar təsirlərdən müstəqil şəkildə təyin etməlidir. Yalnız bu halda insan özünü itirməkdən qurtula bilər. Bəzən xoşbəxtliyi başqalarının təsdiqində axtarırıq, amma xoşbəxtlik xarici deyil, daxili bir haldır. Əgər insanın həyatda həqiqi məqsədi varsa, başqalarının fikirləri onun üçün ikinci dərəcəli olacaq. Bu məqsəd şəxsi inkişaf, yaradıcı fəaliyyət, ailə dəyərləri və ya dünyada bir iz buraxmaq ola bilər.

Həyat başqalarının gözləntiləri üzərində qurula bilməyəcək qədər qısa və dəyərlidir. İnsan yalnız öz dəyərləri və prinsipləri ilə yaşadığı zaman həqiqətən azad və xoşbəxt ola bilər. Həqiqi dəyərlərə qayıdış, insanın başqalarının təsdiqi ilə yaşamaq asılılığından qurtulub, öz həyatının müəllifi olmağı bacarması deməkdir. Gerçək dəyər, insanın özü üçün qurduğu və yaşadığı həyatda gizlidir.

Qiymət Mahir