Gənclərin inkişafına mane olan əsas problemlər

Gənclər müasir cəmiyyətdə bir çox çətinliklərlə üzləşirlər. Onların qarşılaşdığı ən böyük maneələrdən biri təhsilin keyfiyyəti və əmək bazarına uyğunlaşma məsələsidir. Təhsil müəssisələrinin təqdim etdiyi imkanlar bəzən gənclərin inkişafına tam dəstək göstərmir. Təhsil proqramları çox vaxt nəzəri biliklərə əsaslanır və praktik bacarıqların inkişafına kifayət qədər önəm verilmir. Bu, gənclərin iş həyatına keçidində çətinliklər yaradır. Məzunlar əksər zaman işəgötürənlərin tələblərinə cavab verə bilmirlər, çünki iş bazarında tələb olunan təcrübə və bacarıqlara sahib olmurlar.

İşsizlik gənclərin qarşılaşdığı böyük problemdir. Azərbaycanda və dünya miqyasında gənclər arasında işsizlik səviyyəsi həmişə narahatedici olub. Statistik məlumatlar göstərir ki, gənclər üçün iş imkanları yetərincə deyil. Bu, onların iqtisadi asılılığını artırır və cəmiyyətə inteqrasiya prosesini çətinləşdirir. İşsizlik sosial problemlərə yol açır və gənclərin cəmiyyətdəki rolunu zəiflədir.

Əmək bazarının qeyri-uyğunluğu da vacib məsələlərdəndir. Bir çox gənc təhsil aldığı sahədə iş tapa bilmir və bu səbəbdən fərqli sahələrdə işləmək məcburiyyətində qalır. Bu, onların öz peşələrində inkişaf etməsinə mane olur və işdən məmnuniyyəti azaldır. Digər tərəfdən, bəzi sahələrdə ixtisaslı işçi çatışmazlığı yaşanarkən, bəzilərində artıq kadr problemi mövcuddur. Bu balanssızlıq gəncləri aşağı maaşlı işlərə yönəldir və onların karyera imkanlarını məhdudlaşdırır.

İş təcrübəsi tələbləri də gəncləri çətin vəziyyətə salır. İşə qəbul prosesində çox vaxt təcrübə tələb olunur, amma tələbələr üçün bu təcrübəni qazanmaq imkanı məhduddur. Təhsil müddətində real iş mühitində işləmək şansı olmadığından, gənclər iş tapmaqda çətinlik çəkir və motivasiyalarını itirirlər.

Bu problemlərin həlli üçün təhsil və iş dünyası arasında əlaqələrin möhkəmləndirilməsi vacibdir. Təhsil proqramları əmək bazarının tələblərinə uyğun şəkildə yenilənməlidir. Gənclərin iş təcrübəsi qazanması üçün daha çox imkan yaradılmalıdır. Bəzi ölkələrdə universitetlər ilə şirkətlər arasında əməkdaşlıq modelləri mövcuddur ki, bu da tələbələrin iş həyatına hazırlıq səviyyəsini artırır. Bu cür proqramlar gənclərin bacarıqlarını inkişaf etdirməklə onların əmək bazarına inteqrasiyasını asanlaşdırır.

Tələbələr təhsil müddətində iş təcrübəsi qazanmalı və bu, onların işə qəbul şansını artırmalıdır. Bu cür yanaşmalar işəgötürənlərin təcrübəsiz gənclərə qarşı mənfi fikrini dəyişə bilər.

Mövzu ilə bağıı təhsil məsələləri üzrə ekspert Kamran Əsədovun fikirlərini aldıq:

-İlk növbədə qeyd edim ki, təhsilin keyfiyyəti, işsizlik səviyyəsi, uyğun iş yerlərinin olmaması və bacarıqların əmək bazarına uyğun olmaması gənclərin əsas problemləri arasındadır. Bu problemlər həm şəxsi inkişafı məhdudlaşdırır, həm də gənclərin potensialını cəmiyyətə tam olaraq təqdim edə bilməməsinə səbəb olur.

Gənclər ilk növbədə, təhsil sisteminin onlara təqdim etdiyi imkanlar baxımından müxtəlif problemlərlə üzləşirlər. Təhsilin iş bazarının tələblərinə uyğun olmaması gənclərin təhsil aldıqları sahədə iş tapmaq şanslarını azaldır. Təhsil müəssisələri çox vaxt nəzəri biliklərə fokuslanır, praktik təlim və real iş bacarıqlarının inkişafına kifayət qədər yer vermir. Bu isə gənclərin təhsil aldıqları müddətdə lazımi təcrübəni əldə edə bilməməsi və iş dünyasına addım atarkən çətinlik çəkməsi ilə nəticələnir. Dünyada bu sahədə aparılmış bir çox tədqiqat da göstərir ki, işəgötürənlər yeni məzunların əmək bazarına uyğun bacarıqlara sahib olmadığını bildirirlər. Məsələn, Avropa Birliyi tərəfindən aparılan bir araşdırmaya görə, 25-34 yaş aralığında olan gənclərin 28%-i ali təhsilinə uyğun iş tapa bilmir. Bu statistika təhsil və iş bazarının tələbləri arasındakı boşluğu açıq şəkildə göstərir.

Digər tərəfdən, işsizlik problemi gənclərin həyatında ciddi rol oynayır. Azərbaycanda və dünya miqyasında gənclərin işsizlik səviyyəsi ümumi işsizlik səviyyəsindən yüksəkdir. Dövlət Statistika Komitəsinin son məlumatlarına görə, Azərbaycanda 15-29 yaş qrupunda işsizlik səviyyəsi 11%-dən yuxarıdır. Bu rəqəm, iqtisadi böyümə tempinin gənclər üçün iş imkanları yaratmaqda yetersiz olduğunu göstərir. İşsizlik, gənclərin maddi asılılığını artırır, sosial problemlərə gətirib çıxarır və onların cəmiyyətə inteqrasiya olunmasına mane olur. Bu prosesin mənfi təsirləri təkcə fərdi deyil, həm də ümumi iqtisadiyyata, sosial stabilliyə və milli inkişafın sürətinə təsir göstərir.

Əmək bazarındakı qeyri-uyğunluqlar da gənclərin iş tapmaqda üzləşdiyi çətinliklərə səbəb olur. Gənclərin bir çoxu təhsil aldığı sahəyə uyğun iş tapa bilmədikləri üçün fərqli peşələrdə fəaliyyət göstərməyə məcbur olur. Bu da onların öz sahələrində inkişaf etmək imkanını məhdudlaşdırır və işdən məmnuniyyəti aşağı salır. Bununla yanaşı, bəzi sektorlarda ixtisaslı kadr çatışmazlığı olduğu halda, digər sahələrdə təhsil almış gənclərin sayının çox olması iş bazarındakı qeyri-tarazlıq problemini dərinləşdirir. Belə bir şəraitdə gənclər təcrübəsizlik səbəbilə daha az maaşla işləmək məcburiyyətində qalır və ya tez-tez iş yerini dəyişirlər ki, bu da onların karyera inkişafına mane olur.

Gənclərin qarşılaşdığı digər problem isə iş təcrübəsi tələbi ilə bağlıdır. İşə qəbul prosesində əksər iş yerləri namizədlərdən müəyyən təcrübə tələb edir ki, bu da təhsilini yeni bitirmiş gənclər üçün çətinlik yaradır. Çox vaxt təhsil müddətində iş təcrübəsi toplamaq üçün tələb olunan imkanlar məhdud olur, bu da gənclərin iş tapmaq prosesini ləngidir. Bu problem gənclərin iş tapmaq motivasiyasını aşağı salır və onların cəmiyyətdə özünə yer tapmaq çətinliyini artırır.

Gənclərin təhsil və iş həyatında üzləşdiyi bu çətinliklərin həlli üçün bir neçə vacib addım atılmalıdır. Əvvəla, təhsil müəssisələri ilə əmək bazarı arasında daha sıx əlaqələrin qurulması vacibdir. Təhsil proqramları əmək bazarının tələblərinə uyğun şəkildə yenilənməli, təhsil müddətində tələbələrin praktiki təcrübə qazanması üçün daha çox imkan yaradılmalıdır. Müasir dünyada universitetlər ilə iş sektorları arasında əməkdaşlıq modelləri geniş yayılıb. Bu modellər tələbələrin təhsil aldıqları müddətdə iş təcrübəsi toplamasına və bazar tələblərinə uyğun bacarıqlar əldə etməsinə kömək edir.

İşsizlik probleminin həlli üçün gənclər üçün xüsusi məşğulluq proqramları hazırlanmalıdır. Dövlətin və özəl sektorun dəstəyi ilə gənclər üçün peşə təlimləri, startap dəstəkləri, xüsusi məşğulluq proqramları həyata keçirilməlidir. Eyni zamanda, iş yerlərində gənclər üçün müəyyən vergi güzəştləri və təşviqedici tədbirlər tətbiq edilməlidir ki, bu da işəgötürənləri gəncləri işə qəbul etməyə həvəsləndirər.

Gənclərin iş təcrübəsi tələbi ilə bağlı qarşılaşdığı çətinlikləri həll etmək üçün isə təcrübə proqramlarının təşviq olunması vacibdir. Universitetlər və şirkətlər arasında əməkdaşlıq əsasında gənclərin təhsil müddətində iş təcrübəsi qazanması təmin edilməlidir. Bu, işəgötürənlərin təcrübəsiz gənclərə qarşı mənfi yanaşmasını azaldar və onların iş tapmaq şanslarını artırar.

Ümumiyyətlə, gənclərin təhsil və iş həyatında qarşılaşdığı çətinliklər onların şəxsi və peşəkar inkişafına mənfi təsir göstərir. Təhsil və iş bazarı arasında uyğunluğun təmin edilməsi, işsizlik səviyyəsinin azaldılması, təhsil prosesində praktik bacarıqların öyrədilməsi və təcrübə imkanlarının genişləndirilməsi gənclərin iş həyatına uğurla inteqrasiya olmasına, cəmiyyətə daha effektiv qatqı göstərməsinə və ölkənin davamlı inkişafına töhfə verə bilər.

Zeynəb Rzayeva