Əsas məsələni ümumkürd prosesini idarə edən bir qurumun formalaşması həll edə bilər- ÖZƏL

"Kürd məsələsi ümumiyyətlə Şərq dünyasında  daim gündəmdə yer alması ilə bağlı bir çox suallar ortaya çıxarır. Məsələ burasındadır ki, vahid kürd problemi yoxdur. Türkiyənin özünəməxsus gündəliyində də bu məsələ yer alır. Suriya, İran və İraqda bu məsələ başqa tərzdə yer alıb. Çünki kürd milləti bir adla çağırılır. Amma əslində kürdlər heç də eyni dildə, eyni din və məzhəbdə deyillər". 

Bu fikirləri politoloq Tofiq Abbasov Olaylar.az- açıqlamasında bildirib: 

Suriya kürdləri Abdullah Öcalanı heç vaxt  özləri üçün lider saymayıblar.  Abdullah Öcalan Türkiyədə yaşayan kürdlərin lideridir və solçu təşkilatların, marksist tipli təşkilatların rəhbəri kimi özünü həmişə büruzə verirdi. Əgər Türkiyə hakimiyyəti Abdullah Öcalan kartından istifadə etmək istəyirsə, bəlli deyil nə dərəcədə bu kart ümumi kürd məsələsini əhatələyə bilər. Hər ölkənin  daxili həyatının spesifikası var və burada ilk növbədə onlar ənənələrə,  dini çağırışlara daha çox diqqət yetirirlər. Müsəlman olmayan kürdlər var ki, onlar  İraqda yaşayırlar. İranda yaşayanların bir qismi şiə, bir qismi sünnidir. İraqda yaşayanların bəziləri ümumiyyətlə yezidi kürdlərdir. Bu toplum müxtəlif dillərdə danışır. Ən böyük  dillərdən biri kurmancı dilidir, amma bu o demək deyil ki, hamısı kurmancını bilirlər. Kürdlər bəzi hallarda bir birlərini anlamırlar. Bu proseslər həm də  siyasi baxışlara sirayət edir. Çünki Suriya şəraitində yaşamış kürdlər bir dəyərlərin daşıyıcılarıdır, iraqdakılar başqa, irandakılar və türkiyədəkilər də başqa dəyərlərin daşıyıcılarıdır. Uzaqdan hamısı deyirlər ki, kürd dövləti yaransa ən azı dörd ölkənin ərazilərini özündə ehtiva edəcək, onları birləşdirmək lazımdır. Amma bu heç də belə deyil. Yəni yerüstü şəraitdə, hətta onların vahid və bir-birinə söykənən sərhədləri yoxdur, ayrı-ayrı bölgələrdə yaşayırlar. Əsas məsələni əlbəttə ki, ümumkürd prosesini idarə edən bir qurumun formalaşması həll edə bilər. Əgər bu Qərbin ya da  başqa bir dövlətin rəhbərliyi altında yaranacaqsa, mən inanmıram ki, bu yanaşma özünü doğrultsun. Tarix qarşısında bilirsiz, müxtəlif çağırışlar var və o çağırışlardan irəli gələn də gözlənti və istəklər formalaşır. Heç də sosial, iqtisadi cəhətdən İran, İraq, Türkiyə və Suriya kürdləri eyni tərzdə yaşamırlar, onların müxtəlif durumu var. Sosial baxımdan, siyasi baxışlarında böyük fərqləri var. Bəziləri yerli hakimiyyətdə sövdələşiblər və normal dinc həyat sürürlər. Bəzi caniləri varki onlar  mərkəzə sitayiş etmirlər, müxalifdirlər və s.
Məsələ qaldı ki, Abdullah Öcalanın silahı yerə qoyması yanaşmasını başa düşmürəm. "Mən zindandan çıxsam, silahı yerə qoyacam amma mübarizəni dinc üsullardan aparacam".  Bu mübarizənin adı nədir? Onun tələbləri, qayəsi nədən ibarətdir? Bu sualların hamısı cavab tələb edir. Deməzdim ki, Türkiyədə daxili konyunkturanı nəzərə alsaq, kürd məsələsi məhz Abdullah Öcalanın şəxsiyyəti və onun taleyi ilə bağlıdır. Əksinə, Türkiyədə də məxfi tərzdə fəaliyyət göstərən kürd dərnəkləri var. Sonra ictimai-siyasi qruplar var ki, onlar rəqabətdədirlər. Bu hal xəbər verir ki, bir arşınla bunların məsələsinə yanaşmaq olmaz. Bir halda ki, bir dövlətin, bir məmləkətin tərkibində bunların fikir ayrılıqları, ideoloji ayrılıqları varsa, bu o deməkdir ki, yəni məsələlərin hamısına vahid standartla yanaşmaq olmaz. Əsas aparıcı elementləri, aparıcı göstəriciləri ayrı-ayrılıqda müzakirə etmək lazımdır.  Onların ətrafında da parçalanma meylləri özünü büruzə verir. Düşünürəm ki, bu proseslərin hamısında ilk növbədə dialoq məfkurəsi formalaşmalıdır. Kürd hərəkatının öncülləri bölgədən kənarda yerləşirlər. Onlar Almaniyada, Fransada müxtəlif ölkələrdə yaşayırlar və erməni diasporu kimi çalışırlar ki, yerlərdə həyat tərzinə nüfuz etsinlər, sonra insanlara öz baxışlarını təlqin etsinlər, insanları öz yollarına çəksinlər və s. Bu uzaqdan bir qədər yüngül, asan görünür. Əslində yaxından baxanda görürük ki, yox, bu, bir o qədər də asan məsələ deyil. Suriyada kürd məsələsi bir qədər öz aktuallığını itirdi. Ona görə ki, Əşara hökuməti Türkiyənin iştirakı ilə bir qədər gərginliyi məsələnin üzərindən götürüb. Hətta orada sövdələşmə, barışıq da var. Amma nə dərəcədə bu barışıq uzun çəkəcək. Unutmayaq, Suriya kürdlərinin də daha çox diqqət yetirdiyi Amerika Birləşmiş ştatlarıdır ki, onlar Amerikadan  istifadə edirlər və bu yaxına qədər də istifadə edirdilər. İndi nə dərəcədə Amerika rəsmi Ankaranın yanaşması ilə razılaşacaq və ona dəstək verəcək. Bu məsələyə inanmıram. Çünki Amerika da Britaniya kimi imperiya dövlətidir. Fransa  necə bizim bölgədə vəziyyəti qarışdırır, çaşqın  şəraitə çatdırır ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi imzalanmasın. Bu bizə ondan xəbər verir ki, imperiya qüvvələri köhnə müstəmləkəçilik ənənələrini gündəmə gətirməklə çalışırlar ki, öz siyasətlərini burada gücləndirsinlər. O cümlədən də həm Türkiyədə, həm Yaxın Şərqin, digər ölkələrində onların maraqları var və çalışacaqlar kürdlərdən də alət kimi istifadə etsinlər. Çünki Amerika Birləşmiş Ştatları niyə elə İsraillə bərabər uzun illərdir kürd dövlətinin yaranmasını gündəmə gətirib. Onlara lazım olan budur ki, İsrail bölgədə  Amerika Birləşmiş Ştatlarının far postu kimi təkdir və ona bir dəstək forması kimi kürd dövlətinin yaranmasında görürlər ki, bəli, bu dövlət yaransa, onda Amerika siyasəti Yaxın Şərqdə, Orta Şərqdə taraz formada reallaşacaq. 
Hamısı bu məsələlərə öz  prizmasından yanaşır və çalışır özünə uyğun,  əlverişli olan bir tərzdə həll yollarını təqdim etsin. Amma mən elə başa düşürəm ki,  son sözü kürdlər özləri deməlidirlər. Digər tərəfdən də bunların hamısının arasında bir dialoq meydanı olmalıdır. Formalaşmalıdır ki, əvvəla bir-birlərini eşitsinlər, görsünlər, danışsınlar. Yəqin ki, indi məxfi əlaqələr , onların arasında əlaqələndirici rol oynayan qurumlar da var. Amma hər halda bu məsələni ictimailəşdirib dünyanın gündəminə çevirmək üçün gərək kürdlər özləri mütəşəkkil olsunlar, orta bir xətt gərək  yeritsinlər.  İkinci məsələ də mərkəzi hökumətlər onların istəklərinə necə münasibət bildirəcəklər, dözümlük olacaq, yoxsa yox? Düşünürəm ki, bu çox mürəkkəb məsələdir. Əgər adını çəkdiyimiz dörd ölkədən heç olmasa birində kürd məsələsi bu və ya digər tərzdə müsbət, orta müsbət tərzdə öz həllini tapsa, o örnək rolunu oynaya bilər. Amma məsələ hər halda çox mürəkkəbdir. Çünki kürd təşkilatları həmişə öz mübarizələrini silah yolu ilə aparıblar. Elə Suriyada olan kürdlərdən də biz görürdük ki, onlar neft olan bölgələrin hamısını nəzarəti əldə saxlayırdılar. Həm də Amerikadan sövdələşmişdilər. İnanmıram ki, Amerika da öz xeyrindən əl çəkə. Xüsusilə də Tramp kommersiya məsələlərini ilk növbədə önə çəkir ki, Amerika bundan qazansın".

Zeynəb Mustafazadə