Xankəndi 2025: Avrasiyanı dəyişəcək sammit
2025-ci ilin 3-4 iyul tarixlərində Xankəndidə - azad edilmiş və dirçəlməkdə olan Qarabağın qəlbində - İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatına (İƏT) üzv ölkələrin liderləri bir araya gələndə müzakirələr təkcə regional iqtisadiyyatdan ibarət olmayacaq. İƏT-in XVII sammiti protokol sərhədlərini aşaraq post-sovet və İslam Avrasiyasında baş verən tektonik dəyişikliklərin simvoluna çevriləcək.
Olaylar.az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Xankəndinin sammitə ev sahibliyi etməsi nə nəzakət jestidir, nə də formal bir qərardır. Bu, hərbi ritorikaya deyil, dayanıqlı inkişafın, qarşılıqlı bağlılığın və yeni dünya düzəninin dili ilə ifadə olunan geosiyasi manifestdir. Bir vaxtlar qarşıdurmanın mərkəzi olmuş Qarabağ bu gün sülhə əsaslanan inteqrasiyanın platformasına, Avrasiya dialoqunun siyasi mərkəzinə çevrilir. Azərbaycan dünyaya yeni bir paradiqma təqdim edir: güc ərazilərə nəzarətdə deyil, onları cəlbedici məkana çevirmə qabiliyyətindədir.
Bu sammit dövrün aynasıdır. O, təkcə Bakının diplomatik yetkinliyini deyil, həm də İƏT-in öz kimliyini yenidən axtarışını əks etdirir - burada Türkiyə, İran, Pakistan, Orta Asiya və Cənubi Qafqazın maraqları bir-birinə toxunur. Bəyanat xarakterli inteqrasiyadan praktik əməkdaşlığa, köhnə ittifaqlardan çevik geo-iqtisadi modelə, tarixə hopmuş ağrılardan yeni üfüqlərə keçid - Xankəndidə keçiriləcək bu görüşün gerçək mənası məhz bundadır.
İƏT-in XVII sammiti tarixə Avrasiyanın ağırlıq mərkəzinin nəhayət Xəzərin cənub və şərq sahillərinə - suverenliyini itirmədən regional həmrəyliyin və müasirləşmənin memarına çevrilmiş Azərbaycana - köçdüyü an kimi düşə bilər.
Azərbaycanın İƏT-dəki rolu: üzvlükdən strateji inteqrasiyaya
Azərbaycan İƏT-ə 1992-ci ildə qoşulub - həmin vaxt təşkilat artıq İran, Pakistan və Türkiyənin üçtərəfli əməkdaşlıq modelindən çıxaraq, ortaq tarix, coğrafiya və mədəni kodlar əsasında daha geniş dövlətlərarası platformaya çevrilməkdə idi.
Bakı ilk gündən passiv iştirakla kifayətlənməyib. Hələ 1990-cı illərin ortalarından etibarən regional nəqliyyat əlaqələrinin qurulması üzrə təşəbbüslərlə çıxış edib. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin (2006) çəkilməsi, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun (2017) istifadəyə verilməsi, Azərbaycanın Cənub Qaz Dəhlizində əsas halqaya çevrilməsi - bunların hər biri İƏT prinsiplərinin - Şərq dövlətləri arasında ticarət, nəqliyyat və enerji sahəsində əməkdaşlığın inkişafı - birbaşa təcəssümüdür.
Azərbaycan sadəcə inteqrasiya proseslərinin iştirakçısı deyil, onların katalizatorudur. Bu mövqe Azərbaycanı Türkmənistan, Özbəkistan və Qazaxıstanın da birləşdiyi Orta Asiya-Qafqaz inkişaf oxunun əsas memarına çevirdi.
Xankəndi: münaqişə rəmzindən dayanıqlı sülh simvoluna
İƏT sammitinin Xankəndidə keçirilməsi həm siyasi, həm də sivilizasiya baxımından mühüm hadisədir və onun əhəmiyyətini dəyərləndirmək asan deyil.
Birincisi, bu, daxili suverenliyin rəmzidir: 2023-cü ildə ərazi bütövlüyünün bərpası və Qarabağın vahid hüquqi-administrativ sistemə inteqrasiyasından sonra beynəlxalq forumun məhz burada keçirilməsi şəhərin xəritədəki deyil, beynəlxalq düşüncədəki statusunu da təsdiqləyir.
İkincisi, bu, dünyaya verilən bir mesajdır: Qarabağ - münaqişə zonası deyil, sülh, dayanıqlı inkişaf və iqtisadi əməkdaşlıq üçün bir platformadır.
Xankəndi təkcə siyasi deyil, həm də yeni regional memarlığın iqtisadi ürəyinə çevrilir. Burada milyonların taleyinə təsir edəcək qərarlar qəbul olunacaq.
Nəhayət, simvolik səviyyədə İƏT sammitinin Qarabağda təşkili bərpa və inkişaf modelinin təntənəsidir. Burada münaqişə yox, məhz inteqrasiya post-müharibə dövrünün əsas yolu kimi təqdim olunur.
Enerji, nəqliyyat və geo-iqtisadiyyat: Azərbaycan əlaqələndirmə platforması kimi
3-4 iyul 2025-ci il tarixlərində Xankəndidə keçiriləcək XVII İƏT sammitinin gündəliyində üç əsas istiqamət yer alır: dayanıqlı iqtisadi artım, iqlim təhlükəsizliyi və regional infrastrukturun inkişafı. Bu prioritetlər İƏT-in yeni fəlsəfəsini və Azərbaycanın artan beynəlxalq subyektliyini müəyyən edir - Azərbaycan bu gün öz ərazisini Şərq və Qərb, Şimal və Cənub arasında maraqların qovuşduğu bir platformaya çevirir.
Sammitin əsas diqqət mərkəzində Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təminatçısı və kontinent miqyasında nəqliyyat əlaqələndiricisi kimi rolu dayanacaq.
Cənub Qaz Dəhlizi (SGC) çərçivəsində birləşdirilmiş boru kəmərləri sistemi sadəcə iri həcmli enerji layihəsi deyil, Avropanın ənənəvi tədarükçülərdən strateji müstəqilliyinin bünövrəsi oldu. SGC üç əsas hissədən ibarətdir:
Şahdəniz-2 (Xəzər dənizindəki qaz yatağı),
TANAP (Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri) - Türkiyə ərazisindən keçir,
TAP (Trans-Adriatik Qaz Boru Kəməri) - Türkiyə ilə İtaliyanı Yunanıstan və Albaniya üzərindən birləşdirir.
2024-cü ildə Azərbaycanın Aİ-yə qaz ixracı 12,1 milyard kubmetr təşkil edib - bu, əvvəlki illə müqayisədə 20% artım deməkdir. Energetika naziri Pərviz Şahbazov 2025-ci ilin martında Vyanada keçirilmiş Enerji Forumunda bildirmişdi ki, "Azərbaycan 2027-ci ilədək ixracı 20 milyard kubmetrə çatdırmaq niyyətindədir və bu həcmin 30%-i bərpa olunan və dekarbonlaşdırılmış mənbələrdən təmin ediləcək."
Əlamətdar haldır ki, Avropa Komissiyası Azərbaycanla Strateji Enerji Tərəfdaşlığı Sazişinin 2035-ci ilədək uzadılmasını dəstəkləyib. Yunanıstan, Bolqarıstan, Rumıniya və Macarıstan isə artıq Avropa İnvestisiya Bankının dəstəyi ilə tikilən interkonnektorlar vasitəsilə SGC-yə qoşulma imkanlarını nəzərdən keçirirlər.
Enerji ilə paralel olaraq Azərbaycan iddialı bir logistika strategiyasını da həyata keçirir. Bu strategiyanın mərkəzində Çin, Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan, Gürcüstan və Avropanı birləşdirən Orta Dəhliz (Middle Corridor) və ya Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (TITR) dayanır.
İƏT-in məlumatına əsasən, təkcə 2024-cü ildə bu dəhlizlə tranzit daşımaların həcmi 48% artaraq 8,2 milyon tonla tarixi rekorda çatıb. Çin Xian şəhərindən İstanbuladək yüklərin çatdırılma müddəti 28 gündən 16 günə enib, bu isə marşrutu Rusiya üzərindən keçən yollara qarşı iqtisadi baxımdan rəqabətqabiliyyətli edir.
Bu təşəbbüs çərçivəsində Azərbaycan aşağıdakı strateji infrastruktur obyektlərinə investisiya edib:
Ələt limanı - ildə 25 milyon tondan çox yükötürmə qabiliyyətinə malik Xəzər dənizinin ən iri logistik mərkəzidir. Bu rəqəm gələcəkdə 50 milyon tona çatdırıla bilər.
Zəngilan logistik qovşağı - Naxçıvanı Şərqi Zəngəzur və Türkiyə ilə birləşdirən çoxfunksiyalı nəqliyyat-sənaye mərkəzidir.
Horadiz-Ağbənd dəmir yolu xətti - Qarabağın bərpası çərçivəsində yenidən qurulan bu magistral İran üzərindən Şərq-Qərb sisteminə inteqrasiya olunur.
Bu layihələr, 2023-cü ildə Daşkənddə keçirilmiş İƏT sammitində irəli sürülən gömrük xidmətlərinin rəqəmsal koordinasiyası və logistik uyğunlaşma platformasının yaradılması təşəbbüsünü tamamlayır.
İƏT-in baş katibi Hüseyn Əmir-Abdollahianın fikrincə, "Azərbaycan coğrafiyanı strategiyaya çevirdi. Onun infrastruktur siyasəti Yeni Avrasiya üçün əsasdır." Bu, sadəcə metafora deyil. Bakı son 15 ildə sübut edib ki, təcrid olunmuş marşrutları və enerji resurslarını vahid sistemə çevirə bilir - elə bir sistemə ki, burada Çin, Aİ, Orta Asiya və Yaxın Şərq ölkələrinin maraqları uzlaşır.
Bu gün Azərbaycan sadəcə tranzit ölkə deyil. O, inteqrasiyanın memarı və tədarük zəncirlərinin sabitliyinin təminatçısıdır. Bu status isə ticarət müharibələrinin artdığı və beynəlxalq institutların siyasi qütbləşməyə məruz qaldığı bir dövrdə daha da əhəmiyyətli olur.
Asiya İnkişaf Bankının 2025-ci ilin I rübünə dair hesabatına əsasən, Azərbaycan nəqliyyat-logistika sahəsində ÜDM-ə ən güclü multiplikativ təsir göstərən üç ölkədən biri olub - Qazaxıstan və Vyetnamla yanaşı.
İƏT-in "yaşıl dönüşü": Azərbaycan iqlim diplomatiyasının lokomotivi kimi
Nəqliyyat və enerji sahələri ilə yanaşı, Xankəndi sammitində dayanıqlı inkişaf və iqtisadiyyatın iqlim baxımından transformasiyası məsələlərinə xüsusi diqqət yetiriləcək. Bu, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının fəaliyyətində nisbətən yeni, lakin sürətlə strateji çəkisi artan istiqamətdir. Və bu sahədə də Azərbaycan ön sıralardadır - həm təşəbbüskar, həm platforma, həm də praktik kimi.
Bu kontekstdə 2024-cü ilin ən mühüm hadisələrindən biri İƏT-in Bakıdakı Təmiz Enerji Mərkəzinin açılması olub - bu, təşkilatın dövlətlərarası səviyyədə yaşıl enerji, iqlim layihələri və ekoloji dayanıqlılığı əlaqələndirən ilk ixtisaslaşmış institutudur.
Mərkəz fəaliyyətinə 2024-cü ilin mayında başlayıb. Onun strukturu aşağıdakı bölmələri əhatə edir:
UNEP və ESCAP ilə birgə yaradılmış regional analitik blok;
Bərpa olunan enerji sahəsində texnoloji həllərin mübadiləsi platforması;
İslam İnkişaf Bankı və ECO Ticarət və İnkişaf Bankı vasitəsilə yaşıl startaplar və bələdiyyə layihələri üçün maliyyələşdirmə mexanizmi.
İlk 8 ayda Mərkəz günəş, külək və kiçik hidroenergetika sahələrində 17 birgə layihə başlatmışdır, o cümlədən Şərqi Zəngəzur və Naxçıvanda pilot stansiyalar qurulmuşdur.
Mərkəzin rəhbəri professor Amir Rəzainin sözlərinə görə: "Məqsəd yalnız regionun karbon izini azaltmaq deyil, onu təmiz texnologiyaların ixracatçısına çevirməkdir."
Azərbaycanın iqlim siyasəti "enerji ikiliyi" prinsipinə əsaslanır - ənənəvi karbohidrogen ekspansiyasını bərpa olunan enerji keçidi ilə birləşdirir. Bu model region üçün unikal yanaşma təklif edir.
Xankəndi sammitində 2035-ci ilə qədər nəzərdə tutulan Dayanıqlı İnkişaf üzrə Milli Strategiya təqdim olunacaq. Sənəddə aşağıdakı hədəflər müəyyən edilib:
2030-cu ilədək enerji balansında bərpa olunan mənbələrin payını 30%-ə çatdırmaq;
1990-cı illə müqayisədə istixana qazlarının tullantısını 40% azaltmaq;
Qarabağ, Zəngəzur və Abşeronda yaşıl iqtisadi zonaların yaradılması;
Külək enerjisi sahəsinə investisiyaların təşviqi (xüsusilə Xızı-Abşeron bölgəsində Masdar şirkətinin 240 MVt-lıq layihəsi).
COP28 zamanı Dubayda Azərbaycan beynəlxalq aləmdə yüksək qiymətləndirilib. Aİ-nin iqlim üzrə xüsusi nümayəndəsi Frans Timmermans bəyan etmişdi: "Azərbaycan iqlim ədaləti sahəsində qlobal Cənub və Şimal arasında körpüyə çevrilir."
Azərbaycan yalnız daxili islahatlarla kifayətlənmir. O, İƏT və Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində regional iqlim koalisiyasının formalaşmasına fəal töhfə verir. Xüsusilə:
sammit çərçivəsində təqdim olunacaq Xəzər İqlim Bəyannaməsinin layihəsi hazırlanır;
ADA Universitetinin bazasında Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkiyə ilə birgə beynəlxalq iqlim tədqiqat mərkəzinin yaradılması müzakirə olunur;
İƏT ölkələri arasında karbon vahidlərinin qarşılıqlı ticarəti üçün mexanizm işlənilir.
Beləliklə, iqlim siyasəti Azərbaycanın Avrasiya məkanında məsuliyyətli və qabaqcıl oyunçu kimi mövqeyini möhkəmləndirən geniş diplomatik strategiyanın tərkib hissəsinə çevrilir.
Qarabağ mədəni körpü kimi: Azərbaycanın humanitar diplomatiyası və "yumşaq güc" praktikası
Xankəndidə keçiriləcək XVII İƏT sammitində üzv ölkələr arasında humanitar əməkdaşlığın yeni mərhələsi başlayır. Qarabağın bərpası - təkcə infrastruktur deyil, eyni zamanda mədəni-sivilizasiya layihəsidir. Azərbaycan burada "soft power" strategiyasına üstünlük verir - mədəniyyət, turizm, təhsil və yaddaş vasitəsilə təsir gücü yaradır.
Şuşanın 2026-cı il üçün İƏT-in turizm paytaxtı seçilməsi həm tarixi, həm də diplomatik qərardır. Bu, Qarabağın türk-islam dünyasının mədəni irsindəki xüsusi yerinin tanınması və eyni zamanda beynəlxalq ictimaiyyətə açıq mesajdır: bir vaxtlar "dondurulmuş münaqişə zonası" kimi tanınan bu məkan bu gün cazibə nöqtəsinə çevrilir.
Şuşa təkcə memarlıq və Azərbaycan poeziyasının incisidir. O, həm də qayıdışın və mənəvi birliyin rəmzidir. 700-dən artıq mədəni irs obyektinin, o cümlədən Yuxarı Gövhər Ağa məscidinin, Vaqif məqbərəsinin və Natəvanın poetik mənzərəsinin bərpasından sonra şəhər artıq təkcə rəsmi nümayəndə heyətlərini deyil, milyonlarla turisti qəbul etməyə hazırdır.
Şuşa bizim dağıntıya cavabımızdır: biz dünyaya post-münaqişə bərpasının yeni fəlsəfəsini təqdim edirik - mədəniyyət, dialoq və ortaq dəyərlər vasitəsilə.
Azərbaycan Xankəndi sammitində İƏT ölkələri üçün Mədəni Tərəfdaşlıq Platformasının yaradılmasını təklif edəcək. Bu platformaya aşağıdakı istiqamətlər daxil ediləcək:
- universitetlər arasında tələbə və müəllim mübadiləsi proqramları,
- Böyük İpək Yolunun keçdiyi ərazilərdə birgə arxeoloji və etnoqrafik ekspedisiyalar,
- regional mədəniyyət məzmununun təşviqi üçün "Karabakh Screen" adlı beynəlxalq kino platformasının yaradılması.
Bu yanaşma ilə Qarabağ təkcə mədəni anklav kimi deyil, sivilizasiyalar arasında körpü, travmaya deyil, bərpaya əsaslanan yeni humanitar diplomatiya məkanına çevrilir.
Sammit çərçivəsində Azərbaycanın İƏT-ə üzv ölkələrlə diplomların, elmi dərəcələrin və təhsil proqramlarının qarşılıqlı tanınmasına dair sazişlər imzalayacağı gözlənilir. Bu addım vahid təhsil məkanının formalaşmasına yol açır və Bakıya regionun intellektual mərkəzi roluna iddia etməyə əsas verir.
ADA Universiteti, Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti və Bakı Dövlət Universitetinin Qarabağ kampusu artıq 2026-cı ildən etibarən Pakistan, Özbəkistan, İran və Türkmənistandan tələbə qəbuluna hazırlaşır.
Eyni zamanda bölgədə turizm əlaqəliliyi formalaşır. 2025-ci ilin ilk rübündə Füzuli, Şuşa və Xankəndiyə gələn xarici qonaqların sayı 62 min nəfəri ötüb. Bu, 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə üç dəfə artım deməkdir.
Daşkənddən Xankəndiyə: İƏT-in institusional təkamülü və regional liderliyin yeni paradiqması
Xankəndidə keçiriləcək XVII İƏT sammitini 2023-cü il 9 noyabr tarixində baş tutan XVI Daşkənd sammiti ilə müqayisə etdikdə, təşkilatın aydın institusional transformasiyası görünür: deklarativ diplomatiyadan konkret əməkdaşlığa, formal iştirakdan məzmunlu inteqrasiyaya, birlik ritorikasından sinxron inkişaf siyasətinə keçid baş verir.
Daşkənd Forumu rəqəmsallaşma, enerji və investisiya gündəliyi ilə seçilsə də, əsasən formal xarakter daşıyıb. Ticarət əməkdaşlığı üzrə Yol xəritəsi və nəqliyyat uyğunluğu təşəbbüsləri təsdiqlənsə də, konkret layihələr və ya institusional mexanizmlər təqdim olunmayıb.
Tədbirdə dövlət başçıları səviyyəsində iştirak zəif olub. Qazaxıstan prezidenti məktub göndərib, Türkiyəni vitse-prezident, İranı isə iqtisadiyyat naziri təmsil edib. Əvəzində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev sammitdə şəxsən iştirak edib və bu artıq o zaman Bakının İƏT platformasını fəallaşdırmaq və onu siyasi-iqtisadi təsir alətinə çevirmək niyyətindən xəbər verib.
Xankəndi sammiti isə bu mənada tamamilə fərqlənir:
- siyasi iştirak səviyyəsi: Türkiyə (Rəcəb Tayyib Ərdoğan), Pakistan (Asif Əli Zərdari), Özbəkistan (Şavkat Mirziyoyev), Qazaxıstan (Kassım-Jomart Tokayev), İran (Məsud Pəzeşkiyan) prezidentlərinin və İƏT baş katibi Hüseyn Əmir-Abdollahianın şəxsən qatılması gözlənilir;
- fokusun dayanıqlı inkişafa və iqlimə yönəlməsi - İƏT tarixində ilk dəfə bu mövzular dövlət başçıları səviyyəsində müzakirə olunacaq;
- konkret layihələrin təqdimatı: Bakıdakı Təmiz Enerji Mərkəzi, iqlim üzrə Yol xəritəsi, ECOLogistics nəqliyyat platforması və üzv ölkələrdə startaplara dəstək fondu.
Əvvəlki forumdan fərqli olaraq, Xankəndi sammiti 40-dan çox ikitərəfli görüş, biznes forum, ekoloji texnologiyalar sərgisi, energetika və mədəniyyət nazirlərinin görüşləri ilə müşayiət olunur. Bu isə tədbirə təkcə siyasi deyil, iqtisadi-humanitar megatədbir statusu qazandırır.
Diplomatik mənbələr və layihə sənədlərinin sızmalarına əsasən, sammitin sonunda aşağıdakı əsas qətnamələrin qəbul ediləcəyi gözlənilir:
- İƏT-in 2035-ci ilədək Dayanıqlı İqtisadi Əməkdaşlıq Xartiyası - yaşıl investisiyalara, ticarətin rəqəmsallaşdırılmasına və dayanıqlı nəqliyyata üstünlük verilir;
- İƏT İqlim Siyasəti Şurasının yaradılması və 2025-2027-ci illər üçün Azərbaycan tərəfindən sədrliyin qəbul olunması;
- Karabağ, Şərqi Türküstan və Pakistanın cənub bölgələrində ortaq layihələr üçün yaşıl maliyyə mexanizminin təsdiqi;
- "Qarabağ Humanitar Dialoqu" təşəbbüsü - hər il keçiriləcək mədəniyyət festivalları, film nümayişləri, elmi forumlar və məktəb proqramları mübadiləsini nəzərdə tutur.
Sammitin əsas nəticəsi sadəcə bəyanatlarda deyil, onun simvolik və institusional təsirində ifadə olunacaq:
- Azərbaycan İƏT regionunda əməkdaşlığın moderatoru və əlaqələndiricisi kimi mövqeyini möhkəmləndirəcək;
- Qarabağ qəti şəkildə beynəlxalq diskursa münaqişə zonası yox, inteqrasiya məkanı kimi daxil ediləcək;
- İƏT isə periferik İslam diplomatiyası platformasından çıxaraq, funksional Avrasiya alyansına çevriləcək - burada isə mərkəzi rolu məhz Bakı oynayacaq.
Almaniyanın Beynəlxalq və Təhlükəsizlik Araşdırmaları İnstitutunun eksperti Yanuş Lemanın Deutsche Welle ilə müsahibəsində dediyi kimi:
"Azərbaycan artıq sadəcə ərazi bütövlüyünü bərpa etmiş dövlət deyil. O, regional liderliyin yeni modelinin mərkəzinə çevrilib - infrastruktur, iqlim və mədəniyyət vasitəsilə."
Xankəndi - Azərbaycanın Avrasiya kursunun zirvəsi
XVII İƏT sammiti Azərbaycanın üç onilliklik diplomatik strategiyasının zirvə nöqtəsidir. Xankəndidə keçirilən bu tədbir Avrasiyada güc balansının dəyişdiyini göstərir - artıq geosiyasəti sərhədlər deyil, layihələr müəyyən edir.
Azərbaycan təkcə Qarabağı dünya xəritəsinə daxil etmir - onu regional gələcəyin platformasına çevirir. Bu isə sadəcə uğur deyil, presedentdir.
Azərbaycan - yeni regional memarlığın dayağı
Yüksək ehtimalla, sammitin nəticəsi olaraq İƏT-in 2035-ci ilədək Dayanıqlı İnkişaf Xartiyası qəbul ediləcək. Bu sənəddə əsas prioritetlər aşağıdakılar olacaq:
- milli enerji strategiyalarının Paris Sazişi ilə uyğunlaşdırılması,
- regionda qadın sahibkarlığının rolunun artırılması,
- İƏT ölkələri arasında ticarətin rəqəmsallaşdırılması,
- universitetlərarası platformaların və elmi mübadilənin genişləndirilməsi.
Bundan əlavə, Azərbaycan 2026-cı ildə Bakıda İƏT-in Energetika və Ekologiya Nazirlərinin Birinci Forumunun keçirilməsini təklif edəcək. Bu təşəbbüs iqlim keçidi mövzusunun davamlı inkişafını təmin edəcək.
Geniş mənada, Xankəndi sammiti Azərbaycanın beynəlxalq subyektliyini daha da möhkəmləndirir. Bakı getdikcə daha açıq şəkildə Qərbi və Mərkəzi Asiyanı, İslam və Türk dünyasını, inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələri birləşdirən dialoq mərkəzi rolunda çıxış edir.
RAND Korporasiyasının analitiki Conatan Uolşun fikrincə: "Azərbaycan modeli - sərt praqmatizmin, simvolik gücün və yeni tərəfdaşlıqlara açıq olmanın unikal birləşməsidir. Qarabağda keçirilən İƏT sammiti bu modelin zirvəsidir."
Xankəndi sammiti - sadəcə İƏT forumu deyil. Bu, Azərbaycanın yeni strateji fəlsəfəsinin nümayişidir: inkişaf yolu ilə sülh, infrastrukturla diplomatiya, dayanıqlılıqla kimlik quruculuğu. Qarabağ - bərpa olunmuş və inteqrasiya olunmuş halda - beynəlxalq dialoq ərazisinə çevrilir. Azərbaycan isə Avrasiyanın gələcəyini quran əsas oyunçulardan birinə çevrilir.
Və məhz burada, Qarabağın dağları arasında bütöv bir region üçün yeni gündəlik yaranır - sülhün, rifahın və məsuliyyətli liderliyin gündəliyi.