"Artıq dünyanın başbilənləri belə başa düşürlər ki, dünya heç də yaxşı bir yerə doğru getmir"- Nərgiz İsmayılova

"Mən ədəbi təfəkkürümüzün, dünyadakı kimliyimizin, bunun pasportu olan əsərlərin dəyişdirilməsinin əleyhinəyəm. Yəni, alternativ tarixdə ehtiyatlı olmaq lazımdır"

."Olaylar"ın  AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun Ədəbi tənqid şöbəsinin aparıcı elmi işçisi fil.f.d., dosent  Elnarə Qaragözovanın moderatorluğu ilə  "Ədəbiyyat söhbətləri" layihəsinin yeni mövsümdə ilk qonağı yazıçı, ədəbiyyatşünas Nərgiz İsmayılovadır (Nargis).

E.Q. -  Nərgiz xanım,  "Ədəbiyyat söhbətləri"ndə sizi görməyə çox şadıq. Sizə ilk sualım belə olacaq:  Nargis, yoxsa Nərgiz İsmayılova, sizi necə təqdim edək?

N.İ. - Öncəliklə, çox  təşəkkür edirəm ki, məni belə gözəl layihəyə dəvət etmisiniz. Sizinlə həmsöhbət olmaq çox xoşdur. Hər zaman hörmətli elmi rəhbərim İsa Həbibbəyli də mənə bu sualı verir: Nargis, yoxsa Nərgiz İsmayılova? Mən həmişə deyirəm ki, Nərgiz İsmayılovanın tanındığı sahələrə marağı Nargisdən keçir.

E.Q. - O zaman elə bu məqamda başqa bir sual yaranır. Nərgiz  İsmayılova alimdir, tədqiqatçıdır, tənqidçidir. Nargis isə yazıçıdır. Mənə maraqlıdır Nərgiz  İsmayılova ilə Nargis necə yola gedirlər? Çünki Nərgiz İsmayılova bir araşdırmaçı olaraq Nargisə müəyyən sərhərdlər qoyacaq, ona senzura tətbiq edəcək gücdədir.  Nərgiz İsmayılova Nargisə mane olmur?

N.İ. - Hər zaman qeyd edirəm ki, mən saat 12-yə qədər Nərgiz İsmayılova, 12-dən sonra Nargisəm.Və saat 12-dən sonra artıq mənim yazarlara məxsus olan qaranlıq tərəflərim başlayır. Ruhsal dünyam tam fərqli bir paralel dünyaya keçid edir. Və təbii ki, qeyd etdiyiniz kimi Nərgiz İsmayılova Nargisə çox böyük senzuralar tətbiq edir. Hər zaman deyirəm ki, mənim sərhədlərim yoxdur, mən sərhədsiz insanam. Ancaq qeyd etməliyəm ki, Nərgiz İsmayılova bəzən Nargisə elə senzuralar qoyur ki, mən özümü konformist, mühafizəkar bir insan cildində görürəm və inanın ki, həmin məqamda heç özüm özümü tanımıram.

E.Q. - Məsələn, "Bəklənən Dolunay"  postmodern əsəriniz. Bu əsəri yazanda siz Nərgiz İsmayılova olaraq bilirdiniz ki, postmodernizm nədir, nə deyil. Nərgiz İsmayılovanın bu romanda Nargisə müdaxilələri varmı? Mən bu müdaxilələri görürəm.Fikrimcə, Siz postmodernizmin tədqiqatçısı olmasaydınız, bu əsər bir az başqa cür alınardı.

N.İ. -  Razıyam  sizinlə. "Beklənən Dolunay"ı yaradanda, yazanda artıq nə yazdığımın fərqində idim.Və qeyd etmək istəyirəm ki, əsərdə iki xətt var və o iki xətdən birində  Nargis, ikincisində Nərgiz  İsmayılova ön plana çıxır. Əsərdə tarixi faktlar var, mən tarixi faktlar üzərində postmodern konsepsiyanı ortaya qoymağa çalışmışam. Əsərin qəhrəmanı Angelanın  timsalında mən öz obrazımı da yaratmışam, bir çox qaranlıq və fərqli xüsusiyyətlərimi ortaya qoymuşam. Bu da mənə həmçinin maraqlıdır ki, oxucu belə bir qaranlıq qadını real həyatda görsəydi, necə qarşılayardı. Mən Fransada çox özəl bir ezoterizm mağazasına getmişəm.İnanclara görə orada dünya cadugərləri zamanla görüşürlər. Mənə  onları orada kənardan müşahidə etmək çox maraqlı gəlirdi.  Onların necə özlərini aparmalarını, özünü cadugər kimi görən insanların hansı hisslər yaşamasını, onların bizim toxunduğumuz rənglərə necə həssasiyyətlə toxunmasını  sonradan əsərdə verə bildim.

E.Q. - Sizin yaradıcılığınızın ilk dönəmində qələmə aldığınız əsərlər sonrakı dönəm yaradıcılığınızdan fərqlənir. Son dövr əsərlərinizdə bu mühitdən kənara çıxırsınız, mətnlərinizdə xarici ədəbiyyatın təsiri və tendensiyaları daha çox görünür. Bu nə ilə bağlıdır? Sizin dünyagörüşünüzmü dəyişdi, yoxsa özünüz bunu bir stilistik manevr olaraq tətbiq etdiniz?

N.İ. - Mənim ilk oxuduğum nağıl və ən sevdiyim nağıl Hofmanın "Sinnober ləqəbli. Balaca Saxes" əsəri idi. Yəni, inana bilirsiniz, bu nağıl son dərəcə qorxunc bir nağıldır və bununla belə mənim ən sevdiyim nağıl idi. Sadəcə zamanla mən  özümdə daha çox  Şərq psixologiyasını qoruyub  saxlamağa çalışdım. Çünki ailə həyatı qurdum və istər-istəməz özümü müəyyən sərhədlərə saldım. Nargisi  Nərgiz İsmayılova olmaq müəyyən sərhədlərə salmağa başladı və mən də bir müddət bu sərhədlərlə davam eləməyə çalışdım ki, görəsən, məndə bu sərhədlər içində yaşamaq necə alınar. Ancaq  bir neçə il sonra artıq mən hiss etdim ki, Nərgiz İsmayılovanın qoyduğu konformist düşüncələr və sərhədlər Nargisin biləklərini yaralayır və mən o zəncirləri, kələpçələri qırıb atmağı özümə borc bildim,  ətrafımdakı hər kəsə dedim ki, əslində, mənim gizlətdiyim kimlik budur və məni belə sevməyə çalışın. Əgər məni belə sevib qəbul edə bilməyəcəksinizsə, çox xahiş edirəm mənim həyatımdan kənarlaşın. Sonradan Avropaya səyahət eləməyə başladım və "Avropadan Məktublar" adlı  yazılarım yarandı. Dayanmadan Avropa ölkələrini, oradakı muzeyləri, kitabxanaları, gəzdim və dil bilgimi inkişaf etdirdim.İngilis dilini  bilirdim, Türkiyə türkcəsində təhsil almışdım, italyan dilini də əlavə etdim və dünya ədəbiyyatını daha dərindən mütaliə etmə imkanları qazandım. Və bu, mənim qarşımda tamamilə fərqli bir dünya açdı.

E.Q. - Bir yazıçı olaraq ədəbiyyatda dekonstruksiyaya, alternativ tarix konsepsiyasına münasibətiniz maraqlıdır. Olarmı, olmazmı? Harada olar, harada olmaz?

N.İ. - Mən qeyd etmək istəyirəm ki, məsələn, bizim bəzi dastanlarımız, folklor nümunələrimiz var ki, bunlar dünyaca məşhur nümunələrdir və bizim genetik kodumuzu bəlirləyirlər, kim olduğumuzun möhürüdürlər. Bu möhürləri dəyişməyi, dekonstruksiya etməyi bəyənmirəm, qəbul etmirəm. Bu, gələcəkdə təhlükəyə çevrilə bilər. Amma məsələn, mənim  "Əcəmi" əsərimdə bu məqam var. Bu nə üçün olub, bunu da deyim. Çünki Əcəminin şəxsiyyəti və həyatına dair heç bir informasiya olmadığına görə mən onun bioqrafiyasını yenidən yazdım. Hər zaman düşünmüşəm ki, Mömünə xatun məqbərəsini ancaq eşqlə, böyük bir sevgi hissi ilə tikmək olardı. Əcəminin əsərləri mənim üçün hər zaman çox böyük maraq kəsb edirdi və araşdırdıqda onunla bağlı tarixdə heç bir məlumat olmadığını gördüm və düşündüm ki,  gözəl bir bioqrafiya bu insanın haqqıdır.

E.Q. - Siz tarixin ağ səhifəsini, boşluğu ədəbiyyatla, bədii təxəyyülə tamamladınız.

N.İ. - Bəli, bəli, məhz buna görə. Çünki mən ədəbi təfəkkürümüzün, dünyadakı kimliyimizin, bunun pasportu olan əsərlərin dəyişdirilməsinin əleyhinəyəm. Yəni, alternativ tarixdə ehtiyatlı olmaq lazımdır.

E.Q. -  Elə alternativ tarixdən keçək sələflər-xələflər  məsələsinə. Bu gün bizim ədəbi prosesimizdə də görürük ki, bu kontekstdə mübarizələr də var, mübahisələr də var, hətta bəzən etikadan kənara çıxan məqamlar da. Əlbəttə, atalar-oğullar mübarizəsi olmalıdır, amma bugün bu mübarizəni necə aparmaq lazımdır? Bu məqamda müəyyən sərhədlər,  etik qaydaları olmalıdırmı və varmı? Çünki biz  xələf olaraq aktiv mövqeyimizi bildirməliyik, amma eyni zamanda bizdən öncəkilərin də zəhmətini tamamilə silə, inkar edə bilmərik.

N.İ. - Bu mənim yaralı nöqtəmdir. Mən hər zaman düşünmüşəm ki,  qələm elə bir vasitədir ki, qılıncla müqayisə olunur. Məni bu gün ən çox narahat edən məqam publisistika mövzusudur. Saytlarda və müəyyən virtual məkanlarda ədəbiyyata müdaxilə etmə şansı, imkanı verilir. Bizim ədəbi prosesdə son dərəcə  önəmli məsələ, ədəbiyyatımızın problemi həddini bilməmə problemidir. Söz söyləmək üçün mənəvi haqqımız olmalıdır, elmi haqqımız olmalıdır. Məsələn, bir konsepsiyanı, bir ədəbi nəzəriyyəni bilməyən insan yazılan əsər haqqında  fikir söyləyir və saytlar da bunu yayımlayır. Əgər sən bir ədəbiyyatşünasın sahəsinə daxil olursansa, o ədəbiyyatşünas və yaxud  yazar da o nəzəriyyəni yaradıbsa, deməli səndən bir neçə addım öndədir və sənə tutarlı cavab verəcək. Ancaq məni narahat edən digər məqam da var. Məsələn, sorğu keçirirlər: Postmodernizm nə deməkdir? Bugün Azərbaycan nəsrinin vəziyyəti necədir? Azərbaycan tənqidində ən yaxşı, parlaq imzalar kimdir? Lakin bu sorğular heç bir şəkildə ədəbiyyatşünaslara, tənqidçilərə, yazıçılara yönəldilmir. Bu suallar sadəcə publisistlərə və jurnalistlərə yönəldilir. Blogger formatlı jurnalist qələmi əlinə alıb hər hansı bir ədəbi əsərlə, tənqidçi ilə bağlı fikir yürüdür. Ancaq onu bilmir ki, bu tənqidçi, bu ədəbiyyatşünas bu səviyyəyə gəlmək üçün hansı mərhələləri keçib, nələri oxuyub, necə müdafiə edib, hansı əsərlər yazıb. Bu gün cəmiyyətimizdə həqiqətən öz sözünü deyə bilən gənc alimlər, yazıçılar, tənqidçilər var və bunlarla hesablaşılmalıdır. Mən hər zaman, saytlarda işləyəndə də demişəm ki, bəzi suallar var ki, onları mütləq ədəbiyyatşünaslara ünvanlamalısınız.

E.Q. - Həmişə düşünmüşəm ki, elm kütləvi yox, elitar bir anlayışdır. Amma, belə deyək, mən alim olaraq hansısa bir otaqda oturub dahiyanə bir əsər yazmışam, ancaq bundan kimsənin xəbəri yoxdur. Yəni ədəbiyyatşünaslarımız da özlərini bir alim brendi olaraq cəmiyyətə tanıtmaqda o qədər də aktiv deyillər  və nəticədə bu cür boşluqlar yaranır, suallar ədəbiyyatşünas əvəzinə qeyri-ixtisas sahiblərinə yönəldilir.

N.İ. - Fikirlərinizlə tam razıyam. Mən  özümü həmişə texnobaz adlandırmışam, çünki informasiya, kommunikasiya texnologiyalarını dərindən bilirəm, yəni dərindən bunu öyrənirəm, indi də öyrənməyə davam eləyirəm. Gənc ədəbiyyatşünaslar sərhədlərdən çıxmaq istəmirlər. Mən keçən dəfə yazıçılarla bağlı bunu tənqid obyektinə çevirmişdim ki, hər hansı bir hörmət etdikləri, ustad qəbul elədikləri, ya da ki, müəyyən prinsiplərə görə yanında olduqları şəxsi eyni şəkildə imitasiya eləməklə məşğuldurlar. Yəni, özlərindəki fərqli xüsusiyyəti ortaya çıxarmağa çalışmırlar, dünyada gedən prosesləri izləmirlər. Və həm də bilirsinizmi, bunun ən ağır tərəfi nədir? Könüllü olaraq ədəbiyyatda qalmamağı seçməkdir. Sən başqalarını imitasiya etməklə tarixdə qalmamağı seçirsən.Amma elitar elmi də mütləq cəmiyyətə təqdim etməlisən. Əgər bir şey cəmiyyətə təqdim oluna bilmirsə, bu cəmiyyətin nəyinə lazımdır?

E.Q. - Sosial şəbəkələr bir yazıçı və bir alim kimi sizə nə verir və sizdən nəyi alır?

N.İ. - Sosial şəbəkələrlə son dərəcə diqqətli olmaq lazımdır. Məsələn, Twitterdə sən bir sözlə insanların diqqətini çəkə bilərsən, çünki orada elə bir kütlə formalaşıb. Facebook intellektual bir kütlənin formalaşdığı, amma get-gedə çay evinə dönüşən bir platformadır. Instagramda  daha çox gözəlliyinlə gündəmdə qala bilərsən. TikTok haqqında ümumiyyətlə danışmaq istəmirəm, çünki mənə görə bu ən gərəksiz şəbəkədir və qarşısı alınmalıdır. Qeyd etmək istəyirəm ki, sosial şəbəkələr silahdır. Bu silah həm də soyuq silahdır. Çox diqqətlə istifadə eləməlisən. Harda nə yazacağıq, nə paylaşacağıq, hər zaman bir neçə dəfə düşünməlisən, paylaşdığın statusu daim nəzarətdə saxlamalısan. Sosial şəbəkələr bizdən vaxtımızı alır, biz daim o sosial şəbəkələri aktiv saxlamalıyıq, diqqətimizi ora verməliyik. Zamanımızı  alır, amma əvəzində bizə nə verir? Sosial şəbəkələr bizi tanıda bilir, bizim yazdığımız əsərlərdən cəmiyyət xəbərdar ola bilir. Ancaq  sosial şəbəkələr həm də bizi bir növ adiləşdirir. Çox adiləşəndə artıq insanlar səninlə maraqlanmırlar.

E.Q. - "Tanrılogiya". Bu, tanrı haqqında sözdür, yoxsa tanrının bizə sözüdür?

N.İ. -  Bu əsəri oxuyanda siz yəqin ki, gördünüz, orada da paralel dünyalar var.

Bu məni çox narahat edən bir məsələdir. Çünki mən bugünün dünyasında yaşayan bir yazıçıyam, texnologiyanı dəhşətli dərəcədə sevirəm.Ən böyük ideolum Elon Muskdır. SpaceX, Tesla, Deep Web  - bunlara mən artıq o qədər daxil olmuşam, inteqrasiya olmuşam ki, gələcəyə dair o futuristik, o fərqli nəzəriyyələr mənim beynimi daim məşğul edir. Mən hər zaman düşünürəm ki, yox, mən bu dünyada yaşamaq istəmirəm, mən gələcəyin dünyasının adamıyam və gələcəyin dünyasında yaşamalıydım. Mən bu dünyada nəfəs ala bilmirəm, bu dünya bir kasadır, mən daşmışam və mən o biri dünyaya doğru getməliyəm, amma bunu necə edim? Və "Tanrılogiya" mənim üçün keçiddir. Məsələn, mən əgər Gümüşlandiyada yaşamaq istəyirəmsə, "Tanrılogiya"da o dünyaya gedirəm.

Bu günün dünyasında yaşamaq istəyirəmsə, bu günün dünyasındayam.  Və təbii ki, bunda mənə bir çox fərqli dünya nəzəriyyələrinin təsiri olub. Mən, məsələn, xarici ölkələrə getmişəm, o insanlarla oturmuşam, söhbət eləmişəm, insanların sərhədsizliklərini görmüşəm, insanların təbii azadlıqlarını görmüşəm. Məsələn, İbizaya getmişəm, orada xippilərlə oturub söhbət eləmişəm. Elə insanlarla ünsiyyət qurmuşam ki, onların bütün varlıqları texnologiyadan ibarətdir və mən bu cür insanların dünyasında daha xoşbəxt olacağımı düşünürəm. Bəli, mən robotların dünyasında xoşbəxt, amma hisslərimi itirmədən yaşamağı istəyirəm və "Tanrıologiya"da əsas məqam bundan ibarətdir ki, orada insan mənim kimi bir dünyaya sıxışır və bilmir ki, hisslərinimi qorusun, Gümüşlandiyayamı keçsin, robotlar və titanların dünyasındamı yaşasın. Mən bunu niyə yazmışam? Ədəbiyyatımıza baxdım, gördüm ki, bizim ədəbiyyatımızda hal-hazırda elmi-fantastik əsərlər haradasa yox səviyyəsindədir. Bu əsərdə  narahatlıqlarımı bildirmişəm ki, bir gün gələcək, biz bütün hər şey itirəcəyik, duyğuları itirəcəyik, insanlığı itirəcəyik, onda nə olacaq? Elə bir  dünyanı mən necə təsəvvür edirəm? Əsərdə insanların adı və cinsiyyəti yoxdur. Çünki hal-hazırda da biz bu dünyada, bugünün dünyasında, hələ ki, tam dəyərlərimizi itirmədiyimiz dünyada da yolda yeriyəndə bəzən cinsiyyəti ayıra bilmirik insanlarda. Və "Tanrıologiya" konkret olaraq, onu bizə göstərir. Bilmirəm, bu  dünya, gələcəyin dünyası bizə xoşmu olacaq? Günümüzün insanı dialoqdan, ünsiyyətdən qaçmağa çalışır. Və bu da getdikçə yalnızlaşma, robotlaşma konsepsiyasını ön plana çıxarır.İstəməsək də, biz artıq hər birimiz bir robota çevrilirik.

E.Q. - Son zamanlar düşünürəm ki, bizim nəslimiz çox unikal bir nəsildir. Uşaqlıq dönəmimizdən bu günə qədərki texnoloji inkişafa baxanda düşünürəm ki, sanki biz nəsil olaraq bir əsrlik yolu kosmik sıçrayışla keçmişik, yüz yaşımız var.

N.İ. - Bəli, biz sanki keçiddəyik. Yəni, insan dərindən düşünəndə dəli  ola bilər ki, gör haradan hara gəlmişik. Şansdır bu əslində. Mən bunu şans kimi qəbul edirəm. Həmişə düşünürəm ki, bütün əsrlərin və bütün zamanların magnetik bir enerjisi var. Baxın, məsələn, piramidalar. Misirdə onları görəndə, həqiqətən deyilən qədər mistik və inanılmaz olduğunu dərindən anladım. Konkret olaraq, mən getdim Misir muzeyində mumiyaları, daha doğrusu mumiyalardakı o bəzi hissələri gördüm. Qeyd eləmək istəyirəm ki, biz çox maraqlı bir nəslin, zamanın nümayəndələriyik. Bir neçə mərhələnin və magnetik alanın, magnetik enerjinin keçidində dünyaya gəlmişik və ona görə də bizim düşüncəmiz nə keçmişə yaxındır, nə gələcəyə, orta bir şeydir və hər şeyi görmə potensialı var bizdə sanki bizim gözümüzün mərcəyi, beynimizin mərcəyi, sanki keçmişi də, gələcəyi də, bugünü də görür və bir növ onu süzgəcdən keçirir və biz həm də var ola bilmirik, kim ola bilmirik, yəni bilmirik biz keçmiş insanıq, günümüzün insanıyıq, gələcəyin insanıyıq? "Tanrılogiya"da mənim önə çəkdiyim də məhz budur. Çünki mən bəzən bu günün insanı oluram, bəzən keçmiş insan oluram, bəzən gələcəyin insanı oluram. Və bilmirəm ki, hansı dünyanın insanı olum. Amma bildiyim bir şey var ki, bu üç dünya da mənə lazımdır.Mən də bunu gerçək cəmiyyətdə özümdə var eləsəydim, insanlar qəribə baxa bilərdi və mən də yazıçı taktikası ilə romanda birləşdirdim. Ona görə İspaniyadakı La Sagrada Familia kimi "Tanrılogiya" da bitmir.

E.Q. - Bu yaxınlarda "Ədəbiyyat qəzeti"ndə bir şeiriniz çap olundu.  Mən orada Sizin İstanbulu qadın olaraq  gördüyünüzün fərqinə vardım. Şəhərləri biz ədəbi mətndə qadın olaraq, uşaq olaraq, yaxud da kişi olaraq görə, obrazlaşdıra bilərik.  Siz niyə İstanbulu məhz qadın olaraq gördünüz?

N.İ. - Bu çox gözəl sualdır. Həqiqətən çox həssas bir tədqiqatçı və analiz baxış bucağına sahib olmalısan ki, bu sualı verəsən. Təşəkkür edirəm. İnanın ki, mən həmişə Bakını kişi kimi qəbul etmişəm. Mən bir şeirim var: "Ey postmodern xulyaların şəhəri Bakı, mən səni sevirəm." Deməli orada Bakı əslində obrazdır. Mən ona çatmağa çalışıram, onu sevirəm, ondan heç vaxt əl çəkməyəcəyəm. Mənim 12 günlük İstanbul yolculuğum oldu. Bu İstanbul yolculuğunda mən itmiş məni axtarırdım. Yəni artıq üç dünyanın içində  ışınlana bilmirdim, dünyalara keçə bilmirdim və mən yox idim. Boğaziçində biz təlim verəndə də dedim ki, mən özümü axtarmaq üçün İstanbula gəlmişəm. Və həqiqətən də mən Haliç tərəfdə bu dəfə də gəzdim, yaşadım və inana bilirsiniz ki, bu mənə demək olar ki, özümü xatırlatdı. İstanbulu mən niyə qadınlaşdırmışam? Çünki qadın həmişə daha emosional olur, daha gözəl olur, səni daha böyük qayğı ilə, ana kimi  qəbul edir. Və İstanbul məni qoynuna elə qəbul etdi. O istiliyi ilə, o sıcaqlıqla, o nə bilim, doğmalıqla soyuqqanlı Bakını mənə demək olar ki, müəyyən müddətdə unutdurdu. Ona görə deyirəm ki, şeirlərə, əsərlərə həmişə alternativ baxış bucağı ilə baxmalıyıq. Çünki yazıçının arxa, qaranlıq dünyasına tənqidçi, ədəbiyyatçı sirayət etməlidir. Sadə insan ora girməməlidir, girəndə çıxa bilmir

E.Q. - Mənim üçün maraqlıdır, Sizcə bədii mətndə cins  elementləri, estetikası, yəni qadın, yaxud kişi baxışının olması önəmlidirmi? Yəni mətnin üstündən imzanı götürsək, anonim olsa,  onun qadın, yaxud kişi tərəfindən yazıldığı hiss olunmalıdırmı, yoxsa mətn elə neytral olmalıdır?

N.İ. - Məndə bu məqam fərqləmir. Mən bəzən bir əsər yazıram və o əsəri ikinci dəfə özüm oxuyanda elə hiss edirəm ki, sanki bunu kişi yazıb, kişinin eşq anlayışı belə ola bilər, kişi bu qədər arzulaya bilər. Mənim "ey postmodern xülyaların şəhəri Bakı, mən səni sevirəm" şeirim cəmiyyətdə çox böyük sensasiya ilə  qarşılandı. Kişi yazarlar, şairlər mənə dedilər ki, biz də belə sevirik, amma deyə bilmirik. Demək ki, bu şeir kişilərin psixologiyasına daha çox yaxın  idi.

E.Q. - Zaman keçir, dövr dəyişir, yeni imzalar gəlir. Yazıçı imzasını brend olaraq qoruyub saxlamaq, gündəmdə qalmaq, yeni zamanla ayaqlaşmaq üçün nə etməlidir? Konkret olaraq Nargis nə edər?  

N.İ. - Ekstra avanqard imic, ekstra avanqard təfəkkür, izolasiya, inziva. Bunlar vacibdir. Və təkləşmə. Biz unikal qalmaq üçün, fərqli qalmaq üçün, öz imicimizi, brendimizi qorumaq üçün mütləq ətrafımızdakı insanlardan başlamalıyıq. Artıq bu yaşda biz ətrafımızdakı insanlara əslində kim olduğumuzu göstərməliyik. Sən mütləq fərqlənməlisən. Arxaya çəkilib daha qabağa getmək lazımdır, daha qabağa getmək üçün, daha çox yaddaşlarda qalmaq üçün mütləq arxaya çəkilməyi bacarmaq lazımdır.

E.Q. - Siz PsevdoNargislə - Sizi yamsılayan, Sizin kimi yazaraq, geyinərək, davranaraq  yerinizi almaq istəyən biri ilə qarşılaşsanız necə davranarsınız?

N.İ. - Qaydalarımı daha da sərtləşdirərəm, sərhədlərimi daha çox dağıdaram. Daha ekstra avanqard, daha dəli, daha riskli, daha dünyanı aşan qlobal addımlar ataram.

E.Q. - Yəni, gördüyümüz Nargisdən daha dərində daha bir Nargis də var.

N.İ. - 40 qapılı ev kimi düşünün məni. Hər zaman açacağım başqa qapılar saxlayıram özümdə.

E.Q. - Deyirlər dünyanı gözəllik xilas edəcək. Mən buna şübhə edirəm. Bəs Sizcə dünyanı gözəllik xilas edəcək?

N.İ. - Gözəllik görəcəli anlayışdır. Sənin gözəllik anlayışın güc sahibi olan insanın gözəllik konsepsiyası ilə örtüşməyəndə məğlub olacaqsan.Güc kimin əlində isə mütləq hakim odur. Və bu gün dünyada güc texnologiyanın tərəfinə keçir. Ədəbiyyatımızı qorumaq üçün, yazdığımız əsərləri qorumaq üçün texnologiyanı dərindən bilmək məcburiyyəti yaranıb. Bugün dünyada gedən konsepsiyalar multifilimlərdən başlayaraq, cizgi filmlərdən, nağıllardan, musiqilərdən başlayaraq bizim beynimizdə çox ustaca yerləşdirilir və bunun üçün xüsusi mütəxəssislər işləyir. Süni intellekt bizə o qədər gözəl, ehtişamlı bir gələcək göstərir ki, biz yetərsiz olduğumuzu düşünürük. Ancaq, son dönəmlərdə yazılan bütün süni intellekt inşalarına, yazı variantındakı bəzi nəsr nümunələrinə, şeirlərə baxın. Süni intellektin dizayn etdiyi zərgərlik məmulatlarına baxın.Hamısı qutu kimidir, dörd-dördlükdür, ancaq ruh yoxdur. Heç birinin ruhu yoxdur. Sən onu götürmək istəmirsən, sənə soyuq gəlir və bugün o soyuq təfəkkürü bizə aşılamağa çalışırlar ki, biz soyuqlaşaq, ruhumuz robotlaşsın və bizə təqdim olunanı, o yeni dünya nizamını qəbul edək. Mən "Tanrılogiya"da bunu təqdim etmişəm. Son zamanlar demək olar ki, fərdiliyi, heç bir estetik əməliyyata yer verməyən insanları gözəl olaraq seçirlər. Nə üçün? Artıq dünyanın başbilənləri belə başa düşürlər ki, dünya heç də yaxşı bir yerə doğru getmir.

E.Q. - Enerjinizi, yaşam eşqinizi nədən alırsınız? Mən bu sualı həm Nargisə, həm də Nərgiz İsmayılovaya ünvanlayıram.

N.İ. - Təkliyimdən. İstənilən məqamda təkəm. İdmana tək gedirəm, restoranda tək otururam. Evliyəm, övladlarım var, amma daima öz xüsusi sahəmi qoruyuram. 

E.Q. - Müsahibənin əvvəlində Sizə Nərgiz İsmayılova və Nargisin münasibətləri barədə sual ünvanladım. Mən Sizin yaradıcılığınızda bu ikilinin mübarizəsini görürəm. İkisi o qədər fərqlidir ki, bir arada ola bilmirlər, daim savaşdadırlar. Sonda Nargis qalib gələcək, yoxsa Nərgiz İsmayılova? Siz bunların hansını seçəcəksiniz?

N.İ. -  Bəli, get-gəllər yaşayıram. "Martin İden"də belə bir fikir var: "Yola gətirilməsi mümkün olmayan realistəm". Yəni, heç bir şəkildə nə Nərgiz İsmayılova, nə də Nargis qalib gələ bilmir. Çünki Nargis çox emosionaldır, amma mən həmişə demişəm ki, sərhədsizliyin də sərhəddi var, səviyyəsizliyin də səviyyəsi var, emosionallığın da sərhəddi var, hər şeyin həddi var. Və Nərgiz İsmayılova kimliyim Nargisdə aşırı emosiyaya, aşırı məqamlara yol verməməyi kəsinliklə tələb edir. Yəni, Nargis aşırı emosional, vulqar və romantik, lağ obyekti olan yazara çevrilmir. Nərgiz İsmayılovanın ciddiliyi onu kütlədən qoruyur, onu mühafizə eləyir, onun özünə hörmətini saxlayır və xarakter kimi formalaşmasına kömək edir.

E.Q. - Müsahibə üçün təşəkkür edirəm, Nərgiz xanım.

N.İ. - Bu müsahibə mənim arxadakı kimliyimə toxunan ilk müsahibə oldu. Təşəkkür edirəm.