Dövlətçilik yaddaşı: Azərbaycanın tarix, mədəniyyət və milli kimliyinin təbliği

İstiqamət: Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin, milli adət-ənənələrinin, elm və mədəniyyətinin təbliği

Azərbaycan minilliklər boyunca formalaşmış dövlətçilik ənənələri, zəngin mədəni irsi və milli kimliyi ilə Şərq sivilizasiya xəzinəsinin nadir nümunələrindən biridir. Bu coğrafiya həm qədim dövlətlərin beşik yeri, həm böyük mədəniyyətlərin qovuşduğu məkan, həm də Qafqazın siyasi və mədəni tarazlığını qoruyan strateji mərkəz olmuşdur. Bu gün  Azərbaycan dünya miqyasında özünəməxsus inkişaf modeli, güclü dövlətçilik ənənələri və çoxəsrlik mədəni irsi ilə tanınır. Bu irsin təbliği ölkənin milli kimliyinin qorunması, tarix şüurunun gücləndirilməsi və Azərbaycanın dünyaya təqdim olunması baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
Azərbaycanın dövlətçilik tarixi minlərlə il əvvələ gedib çıxır. Bu torpaqlarda yaranmış ilk dövlət birlikləri - Manna, Atropatena, Şirvanşahlar dövləti, Albaniya dövləti, daha sonralar isə Səfəvilər imperiyası, Qacarlar, Əfşarlar kimi nəhəng siyasi qurumlar ölkənin dövlətçilik ənənələrinin nə qədər qədim və zəngin olduğunun göstəricisidir.
Xüsusilə Səfəvilər dövləti təkcə Azərbaycan tarixində deyil, bütün Yaxın Şərq geosiyasətində mühüm rol oynayaraq, regionda yeni mədəni-siyasi mərhələnin əsasını qoymuşdur.
1918-ci ildə yaranan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti isə Şərqdə demokratik respublika idarə sisteminin ilk nümunəsi idi. Xalq Cümhuriyyəti qadınlara seçki hüququ verən ilk müsəlman dövləti oldu, dövlət atributlarını - üçrəngli bayraq, gerb, himn yaratdı, müasir idarəçilik sisteminin təməlini qoydu, təhsildə, ordu quruculuğunda və diplomatiyada mühüm addımlar atdı. Bu ənənə 1991-ci ildə müstəqilliyin bərpasından sonra yenidən canlandı və Azərbaycan modern dövlətçilik yoluna qədəm qoydu.
Heydər Əliyevin dövlətçilik strategiyası, İlham Əliyevin isə modernləşdirilən idarəetmə modeli Azərbaycanı regionun sabitlik adasına çevirdi. Dövlətçilik düşüncəsi bu gün: güclü ordu, dayanıqlı iqtisadiyyat, multikultural və tolerant cəmiyyət modeli, beynəlxalq aləmdə nüfuzlu mövqe ilə davam etdirilir. 2020-ci ildə əldə olunan 44 günlük Vətən müharibəsi Zəfəri isə müasir dövlətçilik tarixində dönüş nöqtəsi oldu.
Azərbaycan xalqının özünəməxsus adət-ənənələri əsrlər boyu formalaşmış və qorunub saxlanılmış mənəvi sərvətlərdir. Bu adət-ənənələr xalqın dünyagörüşünü, ailə institutunu, humanist münasibət sistemini və milli kimliyini müəyyənləşdirir. Ən mühüm ənənələrdən bəziləri: Novruz bayramı - UNESCO tərəfindən bəşəri irs siyahısına daxil edilib; baharın gəlişi və yenilənmə fəlsəfəsi ilə bağlıdır.
Kosa-keçəl, Yallı, xanəndəlik sənəti, aşıq mədəniyyəti - xalq yaradıcılığının canlı nümunələridir.
Qonaqpərvərlik, ailəyə hörmət, böyüyə ehtiram, icma həmrəyliyi - Azərbaycan sosial-mənəvi modelinin bünövrəsidir.
Azərbaycanın qeyri-maddi mədəni irsi beynəlxalq səviyyədə yüksək qiymətləndirilib. UNESCO-nun siyahılarında: Aşıq sənəti, muğam, kətə hazırlama mədəniyyəti, Nizami Gəncəvinin irsi, xalçaçılıq sənəti, Lahıc misgərlik ənənəsi, kamança ifaçılığı və daha bir çox nümunələr yer alır.
Bu, Azərbaycanın dünyada mədəniyyət ölkəsi kimi tanıdılmasının ən böyük göstəricilərindən biridir.

Elmi irs - qədimdən bu günə

Azərbaycan qədim dövrlərdən elm və təfəkkür mərkəzi kimi tanınıb. Orta əsrlərdə Nəsirəddin Tusi, Məhəmməd Naxçıvani, İbn Məhəmməd Naxçıvani kimi alimlər Şərq elm tarixinə böyük töhfələr veriblər.
Müasir dövrdə Azərbaycan alimlərinin neft-qaz mühəndisliyi, arxeologiya, filologiya, tibb, informatika sahələrində beynəlxalq səviyyədə tanınmış elmi nailiyyətləri var.

Mədəniyyət - Azərbaycanın dünyaya açılan pəncərəsi

Azərbaycan mədəniyyəti təkcə regionda deyil, bütün dünyada tanınır. Bunu göstərən əsas nümunələr: Üzeyir Hacıbəylinin "Leyli və Məcnun"u Şərqdə ilk operadır; Fikrət Əmirovun simfonik muğamları dünya musiqi xəzinəsinə daxil olub; Bülbül, Qara Qarayev, Rəşid Behbudov, Zeynəb Xanlarovanın sənəti dünyada Azərbaycanı tanıdıb; Cavid Qurbanov, Fərhad Xəlilov, Raquf Məmmədov kimi rəssamların əsərləri beynəlxalq sərgilərdə nümayiş etdirilir.
Azərbaycan 2012-ci ildə Avroviziya  qalibi, 2015-ci ildə Birinci Avropa Oyunlarının ev sahibi, 2017-ci ildə İslam Həmrəyliyi Oyunlarının təşkilatçısı kimi böyük mədəni-diplomatik missiyalar həyata keçirib.
Azərbaycan milli-mənəvi dəyərlərin və tarixi irsin qorunması istiqamətində sistemli siyasət aparır: Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsləri sayəsində yüzlərlə tarixi abidə bərpa olunub, Şuşa, Şəki, Qəbələ, Gəncə kimi şəhərlərdə mədəniyyət festivalları keçirilir, "Şuşa - 2023 Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı" statusu Azərbaycan mədəniyyətinin beynəlxalq tanıdılmasının əyani nümunəsidir.
Son illərdə dövlət və qeyri-dövlət qurumları tərəfindən virtual muzeylər, rəqəmsal arxivlər, elektron kitab sərgiləri, onlayn tədris platformaları yaradılaraq Azərbaycan tarixi və mədəniyyəti dünya auditoriyasına açıq şəkildə təqdim olunur.
Azərbaycan tarixinin və mədəniyyətinin dünyaya tanıdılması bir neçə strateji məqsədə xidmət edir: Dövlətçilik şüurunun gücləndirilməsi, gənc nəsildə tarixə marağın artırılması, milli dəyərlərin yaşadılması.
Azərbaycan həqiqətlərinin beynəlxalq aləmə çatdırılması, xüsusilə Qarabağ tarixi, mədəni irsi, erməni vandalizminə məruz qalmış abidələr və işğaldan azad olunmuş torpaqlardakı yenidənqurma işləri. Həmçinin Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada tanınması ölkənin beynəlxalq nüfuzunu artırır. Tarixi irs və mədəniyyətin təbliği ölkəyə gələn turistlərin sayını artırır, iqtisadiyyata töhfə verir.
Azərbaycanın dövlətçilik tarixi, milli adət-ənənələri, elmi və mədəni irsi təkcə bir xalqın deyil, bütün bəşəriyyətin dəyərli sərvətlərindən biridir. Bu irsin sistemli şəkildə təbliği ölkənin keçmişi ilə gələcəyi arasında körpü rolunu oynayır. Dövlətin apardığı milli-mədəni strategiya, alimlərin, ziyalıların və yaradıcı insanların fəaliyyəti Azərbaycanı dünyada tanıdan ən güclü amillərdəndir.
Azərbaycan mədəniyyəti yaşayan irsdir - onu yaşatmaq, qorumaq və gələcək nəsillərə ötürmək isə həm dövlətin, həm də cəmiyyətin müqəddəs borcudur.

Lamiyə Cəbrayılova 

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə çap edilmişdir.