Özünə inam təriflə deyil, təcrübə ilə qazanılır

Özünə inam bir insanın özünə olan inam hissidir. Bu, bir şeyi edə bilməmək və ya səhv etmək narahatlığından çox, bir şey edə biləcəyinə ümid etmək vəziyyətidir. Yaş və inkişaf səviyyəsinə uyğun meyarların əldə edilməsi fərdin sosial və koqnitiv həyatına və fəaliyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir. Uşağın hər sahədə sağlam inkişafı üçün ən vacib məqam valideynlərin maraq və sevgisinin toxunma, görmə və eşitmə ilə əks olunmasıdır. Doğuşdan sonrakı ilk illəri əhatə edən bu dövrü problemsiz keçmək uşağın özünə inam hissinin möhkəm təməllər üzərində qurulması deməkdir. Uşağa qayğı göstərən və ona dəyər verən münasibət uşağın özünə inamını artırır. Uşağa hazır bir şey vermək, yaş səviyyəsinə görə bacara bildiyi halda ehtiyaclarını valideynlərinin onun yerinə qarşılaması onun özünə inamının inkişafına mənfi təsir göstərir. Uşağın inkişafına rəhbərlik etməyin ən sağlam yolu suallar vermək və kiçik yardım göstərməkdir. Öz performansını nümayiş etdirən uşaq, şübhəsiz ki, özünə inam yolunda mühüm addım atacaq. Uşaqlara cəhd etmək hüququ verməyən böyüklər onları asılı vəziyyətə salmağa müvəffəq olur və uşağın öz ayaqları üzərində dayanmağı öyrənmək hüququnu əlindən alır.
Özgüvən uşağın özünə inam hissidir. Bu hiss əsasən 0-6 yaşları arasında formalaşmağa başlayır. Özünə inamın inkişafında bir çox fərqli faktor olsa da, ən mühüm və hakim olanı ana ilə uşaq arasındakı bağlılıqdır. Fərdin doğulduğu andan valideynləri ilə qurduğu münasibət onun yetkinlik dövründə şəxsiyyətini və sonradan quracağı münasibətləri müəyyən edir. Bəs insanların sosial həyatına ciddi təsir göstərən özünə inamsızlığın səbəbləri nələrdir?
Valideynin uşağın emosiyalarına reaksiyası uşağın şəxsiyyətinin, onun ətrafındakı insanları necə qəbul etməsinin, digər insanlarla quracağı münasibətlərin müəyyən edilməsində mühüm rol oynayır. Əgər uşaq valideynləri tərəfindən sevgi dolu bir mühitdə böyüyərsə, o, xarici dünyanı təhlükəsiz görür və güvən hissi yaranmağa başlayırsa, əgər uşaq kifayət qədər qəbul edilmiş və sevgi dolu bir mühitdə böyüməmişsə və uşaqlığı laqeyd və pis keçibsə, o, xarici dünyanı təhlükəli görüb, insanlar tərəfindən daima zərər görməsindən şübhəli və narahat ola bilər. Sevgi və hörmətdən məhrum böyüyən uşaq özünü dəyərli görə bilmir, özünü başqaları tərəfindən qiymətləndirilməyə layiq görə bilmir, digər insanlarla münasibətlərində dərin dəyərsizlik hissləri mənfi təsir göstərə bilər. Uşaq öz müsbət və mənfi hisslərini səmimiyyətlə ifadə edə biləcəyi və bu hisslərin valideynləri tərəfindən qəbul edildiyi bir mühitdə böyüyərsə, müsbət hissləri ilə yanaşı mənfi hisslərini də sərbəst və səmimi şəkildə yaşaya bilər və bu, onun özünə yaxınlaşmasına, özünü daha yaxşı tanımasına və özünə güvənməsinə kömək edir.
Uşağın diqqətdən kənarda qaldığı, daim məhdudlaşdırıldığı, davranışının idarə edildiyi, uşağa daim müdaxilə edildiyi bir mühitdə qoruyucu və vasvası münasibətlə böyüyən uşağın müstəqilləşməsinin qarşısı alınacaq və bu, onun özünə inamlı hiss etməsinə mane olacaq və daim böyüklərin varlığına ehtiyac duymasına səbəb olacaq. Öz həyatına görə məsuliyyət daşıya bilməməklə, valideynlərindən asılı olacaq və özünə inamı inkişaf etməyəcək. Yetkin şəxsin daima uşağın fərdi məkanına və öz qərarlarını verə biləcəyi vəziyyətlərə müdaxilə etməsi halında, uşağa göndərilən "sənin üçün nəyin uyğun olduğunu bilmirsən, mən bilirəm ki, nə vaxt acsan, nə vaxt oynamağa hazırsan, nə vaxt yuxulusan, həll edə bilmədiyin problemin varsa, mən kömək edərəm, tək yeyə bilməzsən, səni yedizdirirəm və s." mesajların göndərildiyi, uşağın böyüklərdən asılı vəziyyətə salındığı bir mühitdə böyüyən uşaqda özünəinam hissi yarana bilməz və özünü ifadə etməkdə çətinlik çəkə bilər. Bu cür müdaxilələrin baş verdiyi bir mühitdə şifahi olmasa da davranışla verilən mesaj "sən bunu bacarmazsan, bilməzsən, qərar verə bilməzsən" kimidir.
Uşaqları qeyd-şərtsiz sevmək lazımdır. Qeyri-şərtsiz sevilən uşağın düşüncəsi, "nə etsəm də, onların sevgisi heç vaxt azalmayacaq. Onların bəyənmədiyi mən yox, mənim davranışımdan xoşu gəlmir"-dir. Valideynlərinin sevgisinin şərti olduğunu hiss edən uşaq özünə güvənə bilməyəcək. Gələcəkdə öz ideyası və ya düşüncəsi ola bilməyəcək, özünü ifadə edə bilməyəcək və başqalarının təsirinə asanlıqla düşəcək.
Özünü başqaları ilə müqayisə edən və mükəmməllikçi şəxsiyyət xüsusiyyətinə malik valideynlə kritik bir mühitdə böyüyən uşaqda özünəinam hissi yarana bilməz. Davamlı olaraq özünü qeyri-adekvat hiss edir və qərarlarından, istəklərindən və düşüncələrindən əmin ola bilmir və daim təsdiqə ehtiyacı ola bilər.
Uşaqlarda özünə inamsızlığın bir sıra əlamətləri vardır:

- Uşaq utancaq, qapalı davranış nümayiş etdirir;
- Etməli olduğu işi təkbaşına edə bilməyəcəyini düşünür və yetkin birindən kömək gözləyir;
- Öz hisslərini və düşüncələrini ifadə etməkdə çətinlik çəkə bilər;
- Özünü müdafiə edə bilmir;
- Məsuliyyəti götürməkdən qaça bilər;
- Sosial əlaqələri zəif ola, dostluq qurmaqda çətinlik çəkə bilər;
- Sosial mühitlərdə olmaqdan qaça bilər;
- Təkbaşına qərar qəbul edə bilmir və qərar verməkdə böyüklərdən asılı olur;
- Ətrafındakıların, müəllimlərinin, anasının, atasının reaksiyalarından qorxur;
- Rahat ünsiyyət qura bilmir;
- Ünsiyyət qurmaqda və ya saxlamaqda çətinlik çəkə bilər;
- Problemlərin öhdəsindən gəlmək qabiliyyəti zəif olur;
- Səhv etmək narahatlığı yüksəkdir və fərd səhv etməmək üçün hərəkətə keçməkdən çəkinə bilər;

Uşağın sağlam fərd olması üçün atılan ən vacib addımlardan biri özünə inam hissidir. Bəs bunun üçün ailələr nə etməlidir deyə soruşsaq, burda da bir sıra faktorlar ortaya çıxar.
Valideynlər övladlarından fiziki olduğu kimi emosional və psixoloji cəhətdən də ayrılmağı bacarmalıdırlar. Uşağa yaşına, inkişafına, bacarıq və qabiliyyətinə uyğun vəzifələr verilməlidirlər. Performans gözləntiləri uşağın potensialından və imkanlarından artıq olmamalıdır. Ailələr uşağın istedad, maraq və bacarıqlara malik olduğu mövzularda məlumatlılıq və təlimat verə bilərlər. Uşaqda müsbət davranış və bacarıqlar qiymətləndirilməlidir. Uşaq problemlə qarşılaşdıqda dərhal müdaxilə etmək, qoruyucu mövqe tutmaq və problemin həlli məsuliyyətini uşaqdan uzaqlaşdırmamaq lazımdır. Uşaq problemlə qarşılaşdıqda özünü idarə etmə bacarıqlarını inkişaf etdirməlidir.
Valideynlərin həyata inam hissi də uşağa təsir edə bilər. Bu çərçivədə uşağın yaşadığı mühitdəki hər kəsin bir-birinə güvəndiyi və hisslərini rahatlıqla ifadə edə biləcəyi bir mühit uşağın güvən duyğusunu özü üçün mənimsəməsinə imkan verəcək.
Uşağın qeyd-şərtsiz sevildiyini hiss etməsi vacibdir. Valideynlərin şifahi olmayan mesajları şifahi mesajlardan daha təsirli olur. Uşaq böyüdüyü mühitdə valideynlərinin "mən sənə güvənirəm, bunu özünüz edə bilərsiniz, fikirləriniz dəyərli və qiymətlidir" mesajını hiss edəcək. Yaxşı və ya pis hər şəraitdə sevildiyini bilən uşaq özünü dəyərli hiss edəcək. Öz ideyaları və istəkləri olanda özünə güvənəcək və başqalarının fikirlərindən asanlıqla təsirlənməyəcək və öz sərhədlərini təyin edə biləcək. Uşağa dəyərli olduğunu hiss etdirməyin yollarından biri də valideynlərin onunla təkbətək vaxt keçirmələridir. Hər gün 15-20 dəqiqə və ya həftədə bir neçə saat uşaqla vaxt keçirmək üçün ayrıla bilər. Bu müddət ərzində valideynlər uşağın istədiyini edə, birlikdə filmə baxa, ona hekayə oxuya və ya söhbət edə bilərlər. Əsas odur ki, bu ayrılan vaxt ərzində diqqət uşağa və fəaliyyətə yönəlsin.
Uşaqlarda özünə inamla bağlı problemlər tez-tez rast gəlinən problemlərdən biridir. 0-6 yaşını şəxsiyyətin təməllərinin atıldığı kritik bir dövr hesab etdiyimiz zaman, bu dövrdə uşaqlardada müşahidə edilən bütün davranışlar əhəmiyyətli bir mövzu olaraq ortaya çıxır.
Özünə inamı olan bir valideyn bunu uşağa da əks etdirə bilir. Böyüklər səhv etsələr belə, bunu uşaqlara etiraf etməkdən çəkinməməlidirlər. Özünə inam həm də çatışmazlıqların öhdəsindən gəlmək və bir şey edə bilməyəcəyini söyləmək üçün cəsarətin olması deməkdir. Uşağa müsbət yanaşmaq onun özünə inamı üçün çox vacibdir. Əgər valideynlər övladlarına güvənirlərsə, uşaq da özünə güvənəcək və öyrənməyə daha cəsarətli olacaq. 
Digər vacib məqam isə uşağı başqa uşaqlarla müqayisə etməməkdir. Hər bir uşağı öz çərçivəsi və öz imkanları daxilində qiymətləndirmək lazımdır. Uşağın özünü fərd kimi hiss etməsinə və özünə inam qazanmasına kömək edəcək başqa bir münasibət, ailə həyatı daxilində əvvəlcədən müəyyən edilmiş şərtlər və imkanlar arasından seçim etmək hüququna malik olmasıdır. Onlara öz seçimlərinə və üzərinə götürdükləri vəzifələrə görə məsuliyyət də verilməlidir. Səhv etsələr belə, özlərinə inamı inkişaf etdirmək üçün bunu dərk etmələri vacibdir. Bütün inkişaf proseslərində olduğu kimi, özünə inam sahəsində də ana və ataların təsiri böyükdür. Lakin unutmaq olmaz ki, valideyn münasibəti ilə yanaşı, uşaqların öz təbiəti, bacarıqları, həyatında başqa insanlardan aldıqları rəylər də təsirli amillərdir. Başqa sözlə, analar və atalar övladlarının özünə inamının inkişafında təsirli olsalar da, həlledici faktor deyillər.

Röyalə Xəyal