Aviasiya ən kiçik səhvi belə bağışlamır...

Hava nəqliyyatı bu gün ən çox seçilən nəqliyyat növlərindən biridir. Bunun ən əhəmiyyətli səbəbi hava nəqliyyatının digər nəqliyyat növləri ilə müqayisədə çox sürətli olmasıdır. Çox yüksək sürətlər  isə  aviasiyada təhlükəsizlik amilini  daha vacib edir. Demək olar ki, aviasiya ümumilikdə təhlükəsiz nəqliyyat sistemidir. Ancaq bu, qəza riskinin olmadığı anlamına gəlmir. Qəza riskini minimuma endirmək üçün həm milli, həm də beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən müxtəlif araşdırmalar aparılır. Bu araşdırmaların demək olar ki, hamısında insan faktoru hava yolu daşımalarının təhlükəsizlik səviyyəsinə təsir edən ən mühüm amil kimi ön plana çıxır. Pilotlar, hava hərəkəti dispetçerləri, hava gəmisinə texniki qulluq işçiləri, uçuş əməliyyatları üzrə ekspertlər, kabin heyəti, təyyarə istehsalı işçiləri və s. aviasiyada insan faktorunu təşkil edir. Buna görə də insan amili aviasiya sisteminin bütün sahələrində qəza riski səviyyəsinə təsir göstərir.
Azərbaycan Hava Yollarına məxsus Bakı-Qroznı  təyyarəsinin   qəzaya uğramasından günlər keçməsinə baxmayaraq, hələ də aydınlaşdırılması vacib olan bir neçə mühüm hallar var.
Bu qədər sərnişin daşıması, qəzalarda bu qədər insanın ölməsi təyyarə qəzalarını qorxulu edir və onun haqqında məlumatlanmanı vacibləşdirir.

Azərbaycan təyyarəsinin qəzaya uğraması zamanı pilotlarımızın göstərdiyi yüksək şücaət, qəhrəmanlıq nümunəsi və lazımlı tədbirləri sayəsində insanların böyük bir qismi qəzadan sağ çıxdı. Bəs insanlar özləri hava yolları ilə səyahət zamanı hansı təhlükəsizlik tədbirlərini almalı, qəza zamanı, ondan sonrasında nələr etməlidir?

Təyyarə və sərnişin axınının çox intensiv olduğu aviasiya sektorunda qəzaların qarşısının alınması üçün görülməli olan texniki tədbirlərə əlavə olaraq, qəza və ya hər hansı bilərəkdən törədilmiş cinayət hadisəsi zamanı yaralanmaların və insan itkilərinin qarşısını almaq üçün insanların maarifləndirilməsi də böyük əhəmiyyət kəsb edir. 
Uçuş zamanı uçuş heyətinin və sərnişinlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün müəyyən edilmiş qaydalar toplusu uçuş təhlükəsizliyi adlanır. Bütün sərnişinlər səyahətin rahat başa çatmasını təmin etmək üçün bu qaydalara əməl etməyə borcludurlar. Uçuşların təhlükəsizliyi beynəlxalq aviasiya qaydalarından başlayır və bu qaydalar universaldır. Bu ümumi qaydalara əlavə olaraq, aviaşirkətlər öz uçuş siyasətlərinə uyğun olaraq əlavə uçuş təhlükəsizliyi qaydaları tətbiq edə bilərlər.
Təyyarədə naviqasiya təhlükəsizliyi üçün mülki aviasiya qaydalarına əməl edilməli, qadağan olunmuş sözlər, hərəkət və davranışlardan çəkinmək lazımdır. Bu qaydalar icmanın təyyarənin içərisində təhlükəsiz və dinc şəkildə səyahətini təmin etmək məqsədi daşıyır.
Sərnişinlərin kabin heyətinin verdiyi təlimatlara əməl etmələri gözlənilir. Təlimatlara əməl etməyən və xəbərdarlıqlara baxmayaraq uçuş qaydalarını pozan sərnişinlər haqqında Mülki Aviasiya Baş İdarəsinə məlumat verilir. Bundan əlavə, kapitan pilotun belə hallarda sərnişini təyyarədən endirmək və ya onu təyyarəyə qəbul etməmək hüququ var.
Uçuş heyəti ilə mübahisə etmək, digər sərnişinləri təhqir etmək, xəbərdarlıqlara baxmayaraq oturmamaq, təyyarənin içərisində işarələrə tabe olmamaq uçuş təhlükəsizliyini təhdid edən davranış və hərəkətlər sırasındadır.
Uçuş zamanı hər hansı tüstü yaradan cihaz və ya məhsuldan, o cümlədən elektron siqaretdən istifadə etmək qadağandır.
Təyyarədə elektron cihazların istifadəsi müəyyən qaydalara tabedir. 
Statistikaya və ekspertlərə görə, təyyarədə ən təhlükəli yer ən bahalı oturacaqların yerləşdiyi biznes-klass bölməsidir.
Təyyarə qəzaları ən nadir qəzalar sırasındadır. Uçuş hələ də ən təhlükəsiz nəqliyyat vasitəsidir. Mülki aviasiya mütəxəssislərinin fikrincə, hava limanına gedən yolda qəzanın baş vermə ehtimalı havada uçarkən qəzanın baş vermə ehtimalından daha çoxdur.
Populyar inancın əksinə olaraq, təyyarə qəzaları zamanı sağ qalma şansı əslində olduqca yüksəkdir. Ancaq sağ qalma şansı insanların yaşadıqları yerlərdən yerdən asılı olaraq dəyişir. Statistikaya görə, hər 1,2 milyon uçuşdan biri qəza ilə başa çatır. 
İlk növbədə, hər bir hava gəmisi növü üçün fövqəladə hallar üçün tədbirlər planı hazırlanmalı, uçuş heyəti bu planlar üzrə öyrədilməli və dövri təlimlərlə təkrarlanmalıdır. Fövqəladə çıxışlar, qəza çıxışı üçün bələdçi nişanlar və şişmə sürüşmələr vaxtında saxlanılmalı, onların fəaliyyəti sınaqdan keçirilməli və uçuş heyəti tərəfindən real avadanlıqda istifadə edilməlidir. Təyyarələrdəki yanğınsöndürənlər vaxtaşırı yoxlanılmalı və onlardan istifadə praktiki olaraq uçuş heyətinə öyrədilməlidir. Uçuş heyəti fövqəladə hallarda insan davranışı və psixologiyası üzrə mütəxəssislər tərəfindən təlim keçməlidir. Təyyarə heyətinin uçuşdan əvvəl sərnişinlərə fövqəladə hallarda hərəkət rejimləri və avadanlığın istifadəsi haqqında etdiyi təqdimat bütün sərnişinlər tərəfindən maraqlı və başa düşülən olmalıdır. Kabin heyətinə veriləcək təlimlərdə bu təqdimatların əhəmiyyəti vurğulanmalıdır.
Bütün sərnişinlər oturacaqların ciblərindəki təcili yardım kartlarını oxumalı və kabin heyətinin izah etdiyi vizual təqdimata diqqətlə əməl etməlidirlər. Üstəlik, ən kiçik səhvin belə yüzlərlə insanın həyatını itirməsinə səbəb ola biləcəyini nəzərə alaraq, keçiriləcək hər bir məşqdə uçuş heyətinin tam iştirakı təmin edilməli, təlimin sonunda keçiriləcək imtahanlarda yüz faiz uğur axtarılmalıdır.
Hər hansı qəza, sərt eniş, uçuş-enmə zolağından çıxış və s. zamanı bir həqiqətdir ki, yüzlərlə insan ən qısa zamanda təyyarədən çıxmaqla canlarını qurtarmaq istəyər. Üstəlik, yanğın səbəbi ilə hadisədən sonra kabinəyə tüstü dolmağa başlasa, sərnişinlərin nəfəs alması çətinləşəcək, görmə qabiliyyəti azalacaq və bu səbəbdən panika daha da artacaq. 
Dünya üzərində baş verən böyük təyyarə qəzaları zamanı insanların az qala bir-birini əzərək təyyarəni tez tərk etmək üçün çıxış qapılarına çatmağa çalışdıqları, hətta yola düşən zaman əl yüklərini götürməyə çalışan sərnişinlərin də olduğu müşahidə edilib. Elan və şifahi olaraq sərnişinlərə xəbərdarlıq edilməlidir ki, sakit olsunlar, nizam-intizamla hərəkət etsinlər ki, daha az vaxt itkisi olsun və əl yüklərini götürməsinlər. Təyyarəni evakuasiya etməzdən əvvəl sərnişinlərdən tullanma zamanı şişmə sürüşmələrinə zərər verməmək üçün onların üzərində hər hansı iti əşyalar qoymalı və hündürdaban ayaqqabılarını çıxartmalıdırlar. Daha sonra, mümkün qədər sakit olmağa çalışaraq və vaxt itirmədən, ən yaxın çıxışdan şişmə çarpayıya tullanaraq təyyarəni tərk etmək lazımdır. Bu vaxt vəziyyətin nəzarət altına alınması, sərnişinlərin istiqamətləndirilməsi, təcili çıxışların və şişmə sürüşmələrin açılması yaxşı təlim keçmiş və təcrübəli kabin heyətindən asılıdır.
Qəza çıxışları və hava ilə doldurulan sürüşmələr açıldıqdan sonra bütün sərnişinlər təyyarə və nəqliyyat vasitələrinin hərəkəti nəzərə alınmaqla kabin heyətinin nəzarəti altında hava gəmisini tərk etməli və təhlükəsiz əraziyə toplaşmalıdırlar. Sərnişinlərin hər hansı səbəbdən yenidən hava gəmisinə daxil olmasına icazə verilməməlidir. Bu müddət ərzində hadisə yerində ehtiyacı olanlara vaxt itirmədən ilk yardım göstərilməlidir. Kabin heyəti sərnişinləri bir yerdə saxlamağa çalışmalı və sərnişinlərin adlarını yoxlamalıdır. Təyyarəyə gələn yanğınsöndürmə və tibb qruplarına hadisə və içəridə qalan sərnişinlərin sayı, əgər varsa, oturacaq nömrələri barədə məlumat verilməlidir. 
Yekun olaraq statistik məlumatlardan belə başa düşülür ki, bayaq da qeyd etdiyimiz kimi hava nəqliyyatı digər sektorlarla müqayisədə daha təhlükəsiz və güvənlidir. Lakin təcrübə ilə sübut olunur ki, aviasiya ən kiçik səhvi belə bağışlamır. Ona görə də az qala hər mövzuda olduğu kimi, təyyarə qəzalarının, yaralanmaların və can itkilərinin qarşısını almağın ən mühüm yolu maarifləndirmədir. İlk növbədə nəzəri və praktiki təlimləri uğurla başa vuran, aviasiya məsuliyyətini dərk edən zabitlər sayəsində hava nəqliyyatı bundan sonra da ən təhlükəsiz və güvənli nəqliyyat vasitəsi olaraq qalacaq.

Röyalə Xəyal