Borc içində boğulan nəsil: Kredit kartları və istehlak krediti asılılığı
Son illərdə dünyada və xüsusilə də bizim regionda insanlar getdikcə daha çox borc içində yaşamağa başlayıblar. Kredit kartları, istehlak kreditləri və müxtəlif maliyyə öhdəlikləri artıq adi bir həyat tərzinə çevrilib. Bir çox insan ayın əvvəlini deyil, borc ödəmə tarixlərini gözləyir. Maaşlar hələ hesaba köçmədən, artıq kredit kartlarından xərclənmiş məbləğlər qaytarılmalı olur.
Bəs bu asılılığın səbəbi nədir və nəyə gətirib çıxarır?
İlk növbədə, kredit kartlarının və istehlak kreditlərinin əlçatan olması insanlara "istədiyini indi al, sonra ödə" rahatlığını verir. Banklar və maliyyə qurumları müxtəlif cazibədar şərtlər təqdim edərək insanları daha çox borca girməyə sövq edirlər. Əvvəllər yalnız ehtiyac üçün kredit götürülürdüsə, indi çoxları kredit hesabına səyahət edir, bahalı telefon alır, hətta toy edir. İnsanlar artıq pulları olmadığı halda belə, həyat tərzlərindən geri qalmamaq üçün borclanmağa razıdırlar.
Bunun bir digər səbəbi də sosial təzyiqlərdir. Sosial şəbəkələrdə hər kəs bahalı geyimlər, dəbdəbəli həyat tərzi nümayiş etdirir. İstər toy, istər tətil, istərsə də gündəlik həyatla bağlı insanlarda bir "geri qalmamaq" hissi formalaşır. Heç kəs az qazandığını və ya borclu olduğunu göstərmək istəmir. Hər kəs özünü daha imkanlı göstərməyə çalışır və nəticədə borc üstündə borc götürülür.
Banklar və maliyyə institutları isə bu tendensiyanı daha da stimullaşdırır. Məsələn, kredit kartlarının faizsiz taksit imkanları var, lakin bir çox insan vaxtında ödəyə bilmədikdə yüksək faizlərə məruz qalır. Bir dəfə borcu ödəyə bilməyən şəxs yenisini götürür, beləliklə, bir borcu bağlamaq üçün yeni borclar yaranır. Belə bir sistem insanların borc asılılığına düşməsini daha da sürətləndirir.
Digər tərəfdən, maliyyə savadsızlığı da bu problemin dərinləşməsinə səbəb olur. Bir çox insan kredit kartlarının və kredit faizlərinin necə işlədiyini tam anlamır. Məsələn, ayda cəmi 100 manat ödəyərək borcu bağlayacağını düşünən adam, illərlə eyni məbləği ödəyir, amma əsas borc hələ də qalır, çünki ödənişlər əsasən faizlərə gedir. İnsanlar kredit götürərkən real xərclərini hesablaya bilmədiklərindən, sonradan maddi sıxıntıya düşürlər.
Nəticə etibarilə, bu borc asılılığı insanları həm maddi, həm də psixoloji cəhətdən çökdürür. Daim borc düşünən, hər ay borc ödəmək üçün yaşayan insanlar stress, depressiya və ümidsizlik içində olurlar. Bir çox ailələr borc səbəbindən mübahisələr yaşayır, boşanmalar artır. Hətta bəzi insanlar çıxış yolu tapa bilmədikdə intihara qədər gedirlər.
Bəs bu vəziyyətdən çıxış yolu varmı?
Əslində, ilk addım maliyyə savadlılığını artırmaqdır. İnsanlar öz gəlirlərini və xərclərini düzgün planlaşdırmalı, lazımsız borcların altına girməməlidirlər. Kredit kartlarını yalnız ehtiyac üçün istifadə etməli və hər ay tam ödəniş etməyə çalışmalıdırlar. Eyni zamanda, bankların şərtlərini daha yaxşı anlayaraq borc götürmədən öncə real vəziyyətlərini dəyərləndirməlidirlər.
Daha sağlam bir maliyyə həyatı üçün borcla deyil, qənaətlə yaşamağı vərdiş halına gətirmək lazımdır. Yoxsa borc içində boğulan nəsil olaraq qalmaq riski daha da artır.
Borc asılılığının cəmiyyətə və insanlara təsiri
Maliyyə stressi və psixoloji problemlər
Kredit borcu olan insanlar daim maliyyə təzyiqi hiss edirlər. Hər ay maaşın böyük bir hissəsi kredit ödənişlərinə gedir və nəticədə gündəlik ehtiyacları qarşılamaq çətinləşir. Bu, psixoloji narahatlıq, depressiya və hətta ailə münasibətlərində gərginliklərə səbəb olur.
Sosial bərabərsizlik və maddi təzyiq
Sosial mediada və reklam çarxlarında təqdim olunan "lüks həyat tərzi" insanları borclanmağa sövq edir. Bir çox insan dost-tanışdan geri qalmamaq üçün bahalı telefon, geyim, avtomobil və ya səyahətlər üçün kredit götürür. Bu da insanları maddi güclərinin üstündə yaşamağa məcbur edir.
İstehlakçı davranışlarının dəyişməsi
Borclanma mədəniyyəti insanları qənaətcil olmaqdan uzaqlaşdırır. Əvvəllər insanlar ehtiyac duyduqları şeylər üçün pul yığır, planlı şəkildə xərcləyirdilər. İndi isə kredit kartları sayəsində hər şeyə dərhal sahib olmaq vərdiş halını alıb. Bu, uzunmüddətli maliyyə sabitliyini pozur.
Faizlərin artması və gələcək borcların böyüməsi
Bir çox insan kredit götürərkən yalnız aylıq ödənişlərə fokuslanır və faiz dərəcələrinin real təsirini nəzərə almır. Vaxtında ödənilməyən borclar yığıldıqca, faizlər artır və borcun məbləği sürətlə böyüyür. Bəzi hallarda insanlar borc bataqlığından çıxa bilmədikləri üçün yeni kreditlər götürərək köhnə borcları bağlamağa çalışırlar, bu da problemi daha da dərinləşdirir.
İşləyənlərin maliyyə asılılığı və məcburi əmək
Gənc nəsil, xüsusilə də yeni iş həyatına atılan insanlar, artıq maaşlarını kredit borclarına ödəmək məcburiyyətində qalırlar. Nəticədə, sevmədikləri işlərdə çalışmağa, əlavə saatlar işləməyə və ya bir neçə yerdə işləməyə məcbur olurlar. Bu da insanların həyat keyfiyyətini azaldır və şəxsi inkişaf imkanlarını məhdudlaşdırır.
Çıxış yolları və həll tədbirləri
Maliyyə savadsızlığının azaldılması
Borc asılılığının əsas səbəblərindən biri insanların maliyyə biliklərinin zəif olmasıdır. İnsanlar faiz dərəcələrini, borc mexanizmlərini və gəlir-xərc balansını anlamadıqları üçün ehtiyacdan artıq borclanırlar. Bu problemin həlli üçün məktəblərdə, universitetlərdə və hətta iş yerlərində maliyyə savadlılığı ilə bağlı təlimlər keçirilməlidir.
Düzgün büdcə planlaması
İnsanlar hər ayın əvvəlində gəlirlərini və xərclərini planlaşdırmalı, nəyin vacib, nəyin lüzumsuz olduğunu təyin etməlidirlər. Borc götürmədən əvvəl "Bu malı və ya xidməti həqiqətən lazımdırmı?" sualı verilməlidir. Qənaət vərdişləri formalaşdırılmalı və mümkün olduqca nağd alış-verişə üstünlük verilməlidir.
Kredit kartlarının ağıllı istifadəsi
Kredit kartlarından yalnız real ehtiyaclar üçün istifadə olunmalıdır. Ən yaxşı strategiya, istifadə edilən məbləğin hər ay tam şəkildə ödənilməsidir. Əgər bu mümkün deyilsə, ən azı minimal ödənişdən daha çox məbləğ ödəməyə çalışmaq lazımdır ki, faizlər yığılmasın.
Dövlət və bank nəzarətinin gücləndirilməsi
Bankların yüksək faizli istehlak kreditləri və əlçatan kredit kartları təqdim etməsi kredit asılılığını artırır. Dövlət tərəfindən bu cür maliyyə məhsullarına nəzarət mexanizmləri gücləndirilməli, vətəndaşları qorumaq üçün qanunvericilik sərtləşdirilməlidir. Banklar isə müştərilərə kredit təklif edərkən onların ödəmə qabiliyyətini daha ciddi şəkildə qiymətləndirməlidir.
Sosial mediadan və reklamlardan psixoloji təsiri azaltmaq
İnsanlar sosial mediada gördükləri "mükəmməl həyatların" həqiqət olmadığını dərk etməlidirlər. Bütün bu nümayiş etdirilən lüks həyat tərzləri reallıqdan uzaqdır və bir çox hallarda insanların özlərini borclandıraraq yaratdıqları görüntüdür. İnsanlar sosial müqayisədən qaçmalı və real həyat tərzinə uyğun yaşamalıdırlar.
Alternativ gəlir mənbələri yaratmaq
Borc yükünü azaltmaq üçün insanlar yalnız maaşa bağlı qalmamalıdırlar. Kiçik bizneslər qurmaq, sərbəst iş imkanlarından yararlanmaq və ya investisiya etmək kimi yollarla əlavə gəlir mənbələri yaratmaq mümkündür. Belə olan halda, insanlar kreditlərə daha az ehtiyac duyacaqlar.
Kredit kartları və istehlak krediti asılılığı təkcə fərdi problem deyil, cəmiyyətin iqtisadi və sosial strukturuna ciddi təsir edən məsələdir. İnsanların maliyyə savadlılığı artırılmalı, sosial təzyiqlərə qarşı dayanıqlılıq gücləndirilməli və borcdan asılı həyat tərzindən uzaq durulmalıdır. Əks halda, borc içində boğulan nəsil olaraq qalmamaq mümkün olmayacaq. Maliyyə azadlığına aparan yol borcla deyil, planlı və ağıllı maliyyə idarəçiliyi ilə mümkündür.
Səidə Ramazanova