Sağlam nəsil, güclü gələcək: Uşaq və gənclərin fiziki və mənəvi inkişafı dövlət prioriteti kimi
İstiqamət: Uşaq və gənclərin fiziki və mənəvi inkişafı
Uşaq və gənclərin fiziki və mənəvi inkişafı hər bir cəmiyyətin gələcəyini müəyyən edən əsas strateji xəttlərdən biridir. Tarix boyu inkişaf etmiş dövlətlərin təcrübəsi göstərir ki, güclü ordular, möhkəm iqtisadiyyat və dayanıqlı sosial model yalnız sağlam, bilikli və yüksək mənəvi dəyərlərə sahib yeni nəsil üzərində qurula bilər. Azərbaycan cəmiyyəti üçün də bu məsələ həmişə prioritet olub. XX əsrin əvvəllərində maarifçilər Həsən bəy Zərdabi, Üzeyir Hacıbəyli, Firidun bəy Köçərli uşaqların tərbiyəsini milli dirçəlişin əsas şərti sayırdılar. Zərdabi yazırdı ki, "xalqın tərəqqisi onun balalarının tərbiyəsindən başlanır" və bu fikrin aktuallığı bu gün də dəyişməyib. O dövrün məktəblərində bədən tərbiyəsi dərsləri hələ sistemli şəkildə aparılmasa da, uşaqlara zəhmət, nizam-intizam, qarşılıqlı hörmət kimi mənəvi dəyərlər aşılanırdı.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə qəbul edilən qərarlar arasında uşaq və gənclərin sağlam böyüməsini təmin edən mühüm addımlar vardı. 1918-ci ildə yaradılan hərbi məktəblər təkcə zabit hazırlamır, həm də gənclərdə fiziki hazırlıq, dözümlülük və vətənpərvərlik hissini gücləndirirdi.
Müstəqillik dövrü isə uşaq və gənclərin inkişafına tamamilə yeni yanaşmanın əsasını qoydu. Ümummilli lider Heydər Əliyev uşaqların fiziki və mənəvi tərbiyəsini dövlət siyasətinin prioriteti elan edərək, 1994-cü ildən etibarən bu sahədə ardıcıl proqramların icrasına start verdi. "Uşaq hüquqları haqqında" qanunun qəbulu, idman məktəblərinin yenidən təşkil edilməsi, uşaq sağlamlıq mərkəzlərinin yaradılması dövlətin bu məsələyə xüsusi həssaslıqla yanaşdığını göstərirdi. Heydər Əliyev dəfələrlə vurğulayırdı ki, "gənclər Azərbaycanın gələcəyidir və onların sağlam yetişməsi dövlətin ən böyük sərvətidir". Bu siyasətin davamı olaraq, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi dövründə idman infrastrukturu kütləvi şəkildə yenilənib, regionlarda olimpiya idman kompleksləri tikilib, məktəblərdə bədən tərbiyəsi dərslərinin səviyyəsi yüksəldilib. Eyni zamanda, "Sağlam həyat tərzi" kampaniyaları, uşaq və yeniyetmələrin psixoloji rifahını gücləndirən dövlət proqramları həyata keçirilib.
Fiziki inkişaf təkcə idmanla məhdudlaşmır; bu, ümumi sağlamlıq mədəniyyətinin formalaşması deməkdir. Son illərdə aparılan araşdırmalar göstərir ki, uşaqlar arasında azhərəkətlilik, artıq çəki və onurğa problemləri artıb. Rəqəmsal cihazlara həddindən artıq bağlılıq, açıq havada fəal oyunların azalması uşaqların fiziki potensialına mənfi təsir edir. Həkimlərin fikrincə, uşaqların gündə ən azı bir saat sərbəst fiziki aktivliyə ehtiyacı var, lakin real həyatda bu, çox zaman təmin olunmur. Məktəblərdə idman dərslərinin canlandırılması, idman klublarının artırılması və valideynlərin uşaqları fiziki aktivliyə həvəsləndirməsi bu problemin həllinin əsas yollarıdır.
Mənəvi inkişaf isə fiziki sağlamlıq qədər vacibdir. Bu sahə daha incə, daha uzunmüddətli tərbiyə tələb edir. Uşağın dəyərləri ilk növbədə ailədə formalaşır. Valideyn-övlad ünsiyyətinin azalması, emosional tənhalıq, aqressiv sosial mühit gənclərin mənəvi inkişafını zəiflədir. Son illər psixoloqlar uşaqlarda özünəinam çatışmazlığı, aqressiya, sosial təcrid kimi problemlərin artdığını qeyd edir. Bunun əsas səbəblərindən biri uşaqların müasir həyat ritmində "böyüklərin dünyası" ilə üz-üzə qalmasıdır. Onlara emosional dayaq, diqqət və qayğı lazımdır, lakin bir çox hallarda bu ehtiyac təmin olunmur. Məktəbdə mənəvi tərbiyənin zəifləməsi, müəllim-şagird əlaqələrinin formal xarakter alması da əlavə problemdir.
Azərbaycanın mədəni irsi uşaqların mənəvi inkişafı üçün çox zəngin bir qaynaqdır. Folklor, aşıq sənəti, muğam, dədə-baba nəsihətləri, milli qəhrəmanlıq salnaməsi bütün bunlar gənclərə kim olduqlarını xatırladan güclü nümunələrdir. Lakin müasir uşaqlar çox vaxt bu irsdən uzaq böyüyür. Milli-mənəvi dəyərlərin yeni dövrün formatında - animasiya, sosial media, interaktiv layihələr vasitəsilə yenidən təqdim edilməsi vacibdir. Məhz bu məqsədlə son illər "Dədə Qorqud", "Nizami Gəncəvi", "Qarabağ dastanları" mövzularında müasir tərzdə layihələrin hazırlanması diqqət çəkir.
Gənclərin mənəvi inkişafında vətənpərvərlik tərbiyəsi də mühüm yer tutur. 44 günlük Vətən müharibəsi gənclərin milli ruhunun necə güclü olduğunu bir daha sübut etdi. O illərdə formalaşmış "Zəfər nəsli" təkcə döyüş meydanında yox, həm də elmdə, idmanda, sənətdə özünü göstərməkdə davam edir. Dövlətin şəhid ailələrinə, qazilərə qayğısı uşaq və gənclərin milli ruhunu möhkəmləndirir və onların mənəvi dünyasında humanizm, mərhəmət və vətən sevgisi kimi dəyərləri gücləndirir.
Bu gün uşaqların və gənclərin inkişafı yalnız fiziki və mənəvi tərbiyə ilə məhdudlaşmır; onların intellektual potensialının yüksəldilməsi də prioritetdir. STEAM laboratoriyaları, informatika dərslərinin gücləndirilməsi, robototexnika və proqramlaşdırma kursları yeni nəsli qlobal rəqabətə hazırlayır. Bütün bunlar göstərir ki, fiziki güc, mənəvi dayanıqlıq və intellektual bacarıqlar birlikdə inkişaf etdirildiyi halda sağlam və uğurlu nəsil formalaşır.
Sonda onu demək olar ki, uşaq və gənclərin harmonik inkişafı yalnız dövlətin deyil, məktəbin, ailənin və ümumilikdə cəmiyyətin birgə missiyasıdır. Sağlam cəmiyyət sağlam uşaqdan başlayır. Hər bir valideynin övladı ilə keçirdiyi əlavə beş dəqiqə söhbət, hər bir müəllimin uşağa göstərdiyi anlayış, hər bir idman məşqçisinin etdiyi motivasiya, hər bir jurnalistin yazdığı maarifləndirici məqalə bu missiyanın bir parçasıdır. Uşaqların taleyi cəmiyyətin taleyidir və onların həm fiziki, həm də mənəvi baxımdan güclü yetişməsi Azərbaycanın sabahının ən böyük təminatıdır.
Lamiyə Cəbrayılova
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə çap edilmişdir.