Azərbaycan təhsilində rəqəmsal texnologiyaların artan rolu
Dünyada rəqəmsal texnologiyaların təhsilə inteqrasiyası sürətlə artır. UNESCO-nun 2023-cü ildə yayımladığı hesabatlara görə, qlobal səviyyədə şagirdlərin təxminən 70%-i tədris prosesində müəyyən rəqəmsal vasitələrdən istifadə edir. Bu rəqəm xüsusilə inkişaf etmiş ölkələrdə daha yüksəkdir, çünki inkişaf etmiş təhsil sistemləri rəqəmsallaşmanı təşviq edir və dəstəkləyir. Dünya Bankının məlumatlarına əsasən, təhsildə rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi təhsil resurslarının əlçatanlığını və şagirdlərin təhsil nəticələrini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır.
Azərbaycan da bu qlobal tendensiyadan geri qalmır. Son illərdə ölkədə təhsilin rəqəmsallaşdırılması istiqamətində müxtəlif layihələr həyata keçirilir. Məsələn, Təhsil Nazirliyinin məlumatına görə, 2020-ci ildən etibarən Azərbaycanda məktəblərin 85%-i internet şəbəkəsinə qoşulub və rəqəmsal tədris platformalarından istifadə edir. Xüsusilə pandemiya dövründə onlayn təhsil sistemlərinə olan ehtiyac ölkədə rəqəmsal infrastrukturu daha da gücləndirməyə təkan verdi. 2021-ci ildə keçirilən bir sorğu göstərir ki, müəllimlərin 60%-i rəqəmsal tədris alətlərindən müntəzəm istifadə edir, bu da təhsilin müasir tələblərə uyğun şəkildə inkişaf etdiyini göstərir.
Azərbaycan təhsil sahəsində rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi və bunun təhsil keyfiyyətinə təsirləri ilə bağlı təhsil məsələləri üzrə ekspert Kamran Əsədovun fikirlərini aldıq:
-İlk növbədə qeyd edim ki, Azərbaycan təhsil sahəsində rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi son illərdə sürətlə genişlənən və təhsil sistemini modernləşdirən bir tendensiyadır. Rəqəmsal texnologiyalar, tədris prosesinin keyfiyyətini artırmaq, daha interaktiv və çevik bir mühit yaratmaq üçün geniş imkanlar təmin edir. Bu texnologiyaların təhsil sahəsində istifadə edilməsi, şagirdlərin məlumat əldə etmə və öyrənmə yollarını dəyişdirir və müəllimlərin daha innovativ üsullarla dərs keçməsinə şərait yaradır.
Rəqəmsal texnologiyaların ən böyük üstünlüyü, tədrisin interaktivliyini və əlçatanlığını artırmasıdır. Məsələn, şagirdlər onlayn resurslardan və tətbiqlərdən istifadə edərək dərs materiallarını daha asan əldə edə bilir, bilikləri genişləndirə bilir və öz tempində öyrənə bilirlər. Eyni zamanda, rəqəmsal platformalar və proqramlar şagirdlərin müxtəlif bacarıqlarını inkişaf etdirməyə imkan verir. Bu da təhsil prosesində daha fərdiləşdirilmiş bir yanaşma tətbiq etməyə kömək edir, şagirdlərin fərdi ehtiyaclarına uyğun tədris metodları təqdim etməyə imkan yaradır.
Bundan başqa, rəqəmsal texnologiyaların təhsil sahəsində tətbiqi müəllimlərin işini də asanlaşdırır. Müəllimlər onlayn platformalar vasitəsilə dərsliklər, video dərslər, interaktiv materiallar hazırlaya və tələbələrlə paylaşa bilirlər. Eyni zamanda, qiymətləndirmə prosesini daha səmərəli şəkildə aparmaq, tələbələrin irəliləyişini izləmək üçün rəqəmsal vasitələrdən istifadə etmək mümkündür. Bu, müəllimlərin iş yükünü azaldır və onlara daha çox tədris prosesinə fokuslanmağa imkan yaradır.
Lakin rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi müəyyən çətinliklər də yarada bilər. Birinci əsas çətinlik, texnologiyaya bərabər çıxışın təmin edilməsi ilə bağlıdır. Azərbaycanın müxtəlif regionlarında texnoloji imkanlar eyni səviyyədə deyil. Xüsusilə ucqar kəndlərdə internetə və lazımi avadanlıqlara çıxışın məhdud olması rəqəmsal təhsil imkanlarından bərabər şəkildə faydalanmağa mane ola bilər. Belə olan halda, rəqəmsal texnologiyalar vasitəsilə təqdim olunan tədris materialları bütün şagirdlər üçün əlçatan olmur və bu da təhsildə bərabərsizliyi artıra bilər.
Bundan əlavə, rəqəmsal tədris alətləri bəzi hallarda ənənəvi təhsil prosesinə mənfi təsir göstərə bilər. Məsələn, şagirdlərin texnologiyaya həddindən artıq bağlı olması onların sosial bacarıqlarını azalda bilər və şagirdlər üz-üzə ünsiyyət qurma bacarıqlarını itirə bilərlər. Rəqəmsal vasitələrdən çox istifadə edən şagirdlər, bəzən məlumatları mexaniki olaraq qəbul edir və dərin təfəkkürdən uzaqlaşır. Bu da onların kritik düşünmə və analitik bacarıqlarının zəifləməsinə səbəb ola bilər.
Rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi həm də məlumat təhlükəsizliyi və şəxsi məlumatların qorunması kimi problemləri gündəmə gətirir. Onlayn tədris platformalarında toplanan məlumatların düzgün şəkildə idarə olunması və şagirdlərin şəxsi məlumatlarının qorunması vacibdir. Təhsil sahəsində rəqəmsal texnologiyaların istifadəsi artdıqca, məlumat təhlükəsizliyi ilə bağlı tədbirlərin də gücləndirilməsi zəruridir.
Bu texnologiyaların tətbiqində müəllimlərin və şagirdlərin rəqəmsal biliklərinin artırılması da mühüm rol oynayır. Rəqəmsal vasitələrdən səmərəli istifadə etmək üçün müəllimlərin xüsusi təlimlər keçməsi və şagirdlərin rəqəmsal bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi vacibdir. Əks halda, müəllimlər və şagirdlər texnologiyaların tam potensialından faydalana bilməz və rəqəmsal təhsil prosesi səmərəsiz hala gələ bilər.
Rəqəmsal texnologiyaların təhsildə tətbiqi ümumilikdə müsbət təsirlər yaratsa da, bu prosesin hərtərəfli və bərabər şəkildə həyata keçirilməsi üçün müəyyən tədbirlərin görülməsi vacibdir. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində texnoloji infrastrukturun inkişafı, ucqar ərazilərdə internet çıxışının təmin edilməsi və rəqəmsal biliklərin artırılması üçün layihələr həyata keçirilməlidir. Təhsil sahəsində rəqəmsal texnologiyaların səmərəli tətbiqi, yalnız biliklərin artırılmasına deyil, həm də müasir, texnoloji biliklərə sahib, innovativ düşünən nəsillərin yetişməsinə imkan yaradar.
Rəqəmsal təhsil sisteminin inkişafı ilə bərabər, həm də balanslı bir yanaşma tətbiq olunmalıdır. Şagirdlərin texnologiya ilə yanaşı, ənənəvi tədris üsullarından da faydalanması təmin edilməli və sosial bacarıqlarını inkişaf etdirməyə davam etmələri üçün təhsil mühitində üz-üzə ünsiyyətə də yer verilməlidir. Beləliklə, rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi Azərbaycan təhsilində mühüm bir inkişafa səbəb ola bilər və bu dəyişikliklər gələcək nəsillər üçün müasir, rəqəmsal dünyaya uyğun bir təhsil sistemi yarada bilər.
Zeynəb Rzayeva