Yeni qlobal nəfəs: Azərbaycanın dünya birliyinə strateji inteqrasiyası

İstiqamət: Azərbaycan Respublikasının dünya birliyinə inteqrasiyası, region ölkələri və digər dövlətlərlə, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığının inkişaf etdirilməsi

Müstəqilliyini bərpa etdiyi tarixi andan etibarən, Azərbaycan Respublikası beynəlxalq münasibətlər sistemində öz yerini möhkəmləndirmək üçün ardıcıl və məqsədyönlü bir xarici siyasət kursu izləyir. Bu kurs, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin müəyyən etdiyi və hazırda Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında uğurla davam etdirilən çoxvektorlu və praqmatik inteqrasiya strategiyasıdır. Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyası sadəcə siyasi bəyanatlardan ibarət deyil, konkret regional və qlobal layihələrlə, beynəlxalq təşkilatlarda fəal liderliklə təsdiqlənən, geoiqtisadi əsaslara söykənən dərin bir prosesdir. Ölkəmiz artıq sadəcə coğrafi körpü deyil, həm də siyasi iradənin və iqtisadi dayanıqlılığın simvoluna çevrilmişdir.
Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyası ilk növbədə onun beynəlxalq təşkilatlarda fəallığı ilə ölçülür. Təkcə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) tamhüquqlu üzvü olmaqla kifayətlənməyən Bakı, beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə sadiqliyini dönə-dönə nümayiş etdirmişdir. Uzun illər ərzində ərazi bütövlüyü məsələsində BMT Təhlükəsizlik Şurasının dörd qətnaməsinə istinad etməsi, diplomatik səylərin necə məqsədyönlü aparıldığının ən bariz göstəricisidir. Bu fəallığın kulminasiya nöqtələrindən biri 2012-2013-cü illərdə BMT Təhlükəsizlik Şurasına qeyri-daimi üzv seçilməsi idi ki, bu da Azərbaycan diplomatiyasının qlobal səviyyədə tanınmasının mühüm sübutudur. Daha da əhəmiyyətlisi, ölkəmizin 2019-2023-cü illərdə Qoşulmama Hərəkatına (QNH) uğurlu sədrlik etməsi idi. BMT-dən sonra dünyanın ikinci ən böyük siyasi platforması olan bu təşkilata rəhbərlik, Azərbaycana 120-dən çox ölkənin maraqlarını təmsil etmək imkanı verdi. Xüsusilə də COVID-19 pandemiyası dövründə Azərbaycanın təşəbbüsü ilə BMT Baş Assambleyasının xüsusi sessiyasının keçirilməsi, Bakının qlobal həmrəyliyə və inkişaf etməkdə olan ölkələrin ehtiyaclarına nə dərəcədə həssas yanaşdığını göstərən qlobal bir faktdır. Bu sədrlik, Azərbaycanın regional çərçivədən çıxaraq, qlobal liderlik ambisiyasını və bacarığını təsdiqlədi.
Azərbaycanın inteqrasiya strategiyasının ikinci və bəlkə də ən güclü sütunu geoiqtisadi və nəqliyyat qovşağı funksiyasıdır. Ölkəmizin Avropanın enerji təhlükəsizliyində oynadığı həlledici rol, Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) strategiyası ilə rəsmiləşmişdir. 33 milyard dəyərində qiymətləndirilən bu nəhəng layihə Xəzər dənizindən başlayaraq Türkiyə (TANAP) və Yunanıstan vasitəsilə İtaliyaya (TAP) qədər uzanır. Bu, Azərbaycan qazını Avropa bazarlarına çatdırır və Bakını Qərbin strateji tərəfdaşına çevirir. Təsadüfi deyil ki, 2022-ci ildə Avropa Komissiyası ilə imzalanan "Enerji sahəsində strateji tərəfdaşlığa dair Anlaşma Memorandumu" 2027-ci ilə qədər Azərbaycan qazının ixracının iki dəfə artırılmasını nəzərdə tutur. Bu əməkdaşlıq sadəcə ticarət deyil, Azərbaycanın Avropa sisteminə dərin inteqrasiyasını təmin edən bir siyasi zəmanət rolunu oynayır.
Enerji ilə yanaşı, Azərbaycan Avrasiyanın logistika xəritəsində mərkəzi mövqe tutur. Bakı-Tbilisi-Qars (BTQ) Dəmir Yolu ilə dəstəklənən Şərq-Qərb (Orta Dəhliz) və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərinin kəsişmə nöqtəsi kimi Bakı, Asiya və Avropa arasında yük axınlarının əsas həlqəsinə çevrilmişdir. Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının imkanları bu tranzit potensialını daha da gücləndirir. 2020-ci ildən sonra yaranan yeni regional reallıqlar isə bu rolu daha da aktuallaşdırmışdır. Zəngəzur dəhlizinin açılması perspektivi Azərbaycanın nəqliyyat imkanlarını birbaşa Türkiyə və daha geniş Türk dünyası ilə birləşdirəcək ki, bu da regionun geoiqtisadi mənzərəsini kökündən dəyişməyə qadirdir.
Regional əməkdaşlığa gəldikdə, Azərbaycanın xarici siyasəti balanslaşdırılmış və çoxtərəfli xarakter daşıyır. Türkiyə ilə münasibətlər 2021-ci il Şuşa Bəyannaməsi ilə rəsmiləşdirilmiş strateji müttəfiqlik səviyyəsindədir və bu, hərbi-siyasi və iqtisadi müstəvidə inteqrasiyanın ən yüksək formasıdır. Eyni zamanda, Azərbaycan Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) aktiv üzvü kimi Türk dünyası ilə əlaqələrini dərinləşdirir. Rusiya və İranla isə iqtisadi, tranzit və təhlükəsizlik sahələrində, xüsusilə Şimal-Cənub dəhlizi çərçivəsində sıx əməkdaşlıq davam etdirilir. Azərbaycanın təşəbbüskarı olduğu Azərbaycan-Türkiyə-Gürcüstan, həmçinin Azərbaycan-İran-Rusiya kimi üçtərəfli formatlar regional etimadı və iqtisadi maraqları gücləndirərək, inteqrasiya prosesini dərinləşdirir. Ən vacibi isə, post-münaqişə dövründə irəli sürülən "3+3" formatı (Azərbaycan, Rusiya, Türkiyə, İran + Gürcüstan, Ermənistan) regional problemlərin xarici müdaxilə olmadan, məhz regional ölkələr tərəfindən həllinə yönəlmiş pragmatik regionalizm siyasətinin nümunəsidir.
Nəhayət, Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyası yumşaq güc diplomatiyası ilə tamamlanır. Ölkəmiz özünü sivilizasiyalararası dialoq mərkəzi kimi təsdiqləmişdir. 2008-ci ildə başlayan "Bakı Prosesi" Avropa Şurasına üzv ölkələrlə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv ölkələr arasında əlaqələri gücləndirən nadir platforma yaratmışdır. Hər il keçirilən Qlobal Bakı Forumu dünyanın tanınmış siyasi xadimlərini bir araya gətirərək, Bakını qlobal müzakirələrin önəmli mərkəzinə çevirmişdir. Bütün bunlar Azərbaycanın tolerantlıq və multikulturalizm dəyərlərini beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırmaqla, ölkəmizin müsbət imicini formalaşdırır.
2020-ci il Vətən Müharibəsindən sonra ərazi bütövlüyünü bərpa edən Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyası yeni mərhələyə qədəm qoymuşdur.
Sentyabrın 23-də isə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva ölkəmizin beynəlxalq arenadakı mövqeyini daha da gücləndirən mühüm səfəri Nyu-Yorkda başa çatdırdılar. Prezident və xanımı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Nyu-Yorkdakı mənzil-qərargahında təşkil olunan Baş Assambleyanın 80-ci sessiyası çərçivəsində keçirilən yüksəksəviyyəli müzakirələrdə iştirak etdilər.
Düşünürəm ki, bu iştirak Azərbaycanın qlobal problemlərin həllinə və beynəlxalq əməkdaşlığa sadiqliyini bir daha nümayiş etdirdi. Prezident Əliyevin BMT tribunasından səsləndirdiyi fikirlər, regional təhlükəsizlikdən qlobal iqlim dəyişikliyinə qədər bir sıra vacib məsələlərdə ölkəmizin mövqeyini beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırmaq üçün əla fürsət oldu.
Tədbirin əhəmiyyətini artıran məqamlardan biri də BMT-nin Baş katibi Antonio Quterreşin şəxsən dövlət başçısı İlham Əliyevi və birinci xanım Mehriban Əliyevanı salamlaması oldu. Bu, BMT rəhbərliyinin Azərbaycana və onun beynəlxalq proseslərdəki roluna verdiyi yüksək dəyərin bariz göstəricisidir. Liderlərin belə bir mühüm platformada bir araya gəlməsi Bakı və BMT arasında dialoqun davamlı inkişaf etdiyini təsdiqləyir.
Prezident İlham Əliyevin bu kimi zirvə görüşlərində şəxsən iştirak etməsi, Azərbaycanın təşəbbüskar diplomatiya xəttini əsaslandırmaqla yanaşı, ölkəmizin gələcək beynəlxalq tərəfdaşlıqları üçün yeni imkanlar açır.
Azərbaycan beynəlxalq hüququn aliliyinə və çoxtərəfli əməkdaşlığa tərəfdar olduğunu nümayiş etdirərək, BMT platformasından özünün suveren maraqlarını və regional sülh çağırışlarını gücləndirməyə davam edir. Nyu-Yorkda qazanılan diplomatik təcrübə və qurulan əlaqələr ölkəmizin beynəlxalq mövqeyinin möhkəmlənməsi üçün vacib təməl rolunu oynayır.
Ölkəmiz artıq öz təhlükəsizliyini təmin etmiş, sülh gündəliyini irəli sürən və regional sülh qurucusu rolunu öz üzərinə götürmüş bir dövlətdir. Bu, Azərbaycanın dayanıqlı inkişafı, regionda sülhün və firavanlığın bərqərar olması üçün ən doğru və əsaslandırılmış strateji yoldur. Azərbaycanın xarici siyasəti XXI əsrin geosiyasi çağırışlarına adekvat cavab verən, çevik və güclü bir kursdur.

Lamiyə  Cəbrayılova

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə çap edilmişdir.