İqlim dəyişmələri ilə mübarizədə Çoxtərəfli İnkişaf Banklarının rolu

Bugünkü iqlim gündəliyindəki əsas vəzifələrdən biri Çoxtərəfli İnkişaf Banklarının fəaliyyətində islahatlardır ki, bu da qlobal dayanıqlı iqtisadiyyata keçidi dəstəkləməyə yönəlib. Bu prosesin ən vacib hissəsi bankların strategiyasına iqlim aspektlərinin inteqrasiyası və "yaşıl" maliyyə bazarlarının inkişafıdır.

Son illərdə Dünya Bankı kimi ən iri Çoxtərəfli İnkişaf Bankları iqlim dəyişmələrindən ən çox zərər çəkmiş ölkələr üçün maliyyəyə çıxışı asanlaşdırmağa yönəlmiş islahatlar həyata keçirməyə başlayıblar. Məsələn, 2017-ci ildə Dominikana ziyan vurmuş "Mariya" qasırğasından sonra Dünya Bankı adanın bərpası və dayanıqlılığın artırılması üçün 115 milyon ABŞ dolları ayırıb.

Lakin bu dəstəyə baxmayaraq, bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr borc asılılığı ilə üzləşməkdədir və təmiz enerji layihələri üçün yüksək faiz dərəcələri ilə qarşılaşır. Xüsusilə Afrikada bu cür layihələrin kapital dəyəri inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə 3 dəfə daha yüksəkdir.

Çoxtərəfli İnkişaf Banklarının islahatları onların maliyyə gücünü artırmaq və banklar arasında koordinasiyanı gücləndirmək məqsədini güdür. Bu dəyişikliklərin əsas məqsədi özəl kapitalın cəlb edilməsini artırmaqdır ki, bu da iqlim maliyyəsi sahəsində yeni ambisiyalı hədəflərə nail olmaq üçün dönüş nöqtəsi ola bilər. Xüsusilə G20 ekspertləri 2030-cu ilə qədər illik 2,4 trilyon ABŞ dolları investisiya ehtiyacını qarşılamaq üçün Çoxtərəfli İnkişaf Banklarının təqdim etdiyi maliyyə vəsaitləri ilə özəl kapitalın nisbətinin 2 dəfə artırılmasını tövsiyə edirlər.

Qeyd olunur ki, Çoxtərəfli İnkişaf Banklarının səyləri ilə paralel olaraq, özəl sektorun "ədalətli keçid" prosesində daha fəal iştirakına imkan verəcək yüksək inteqrasiya olunmuş "yaşıl" maliyyə bazarlarının inkişaf etdirilməsi vacibdir.

Belə ki, Ətraf Mühitin Mühafizəsi Fondunun (Environmental Defense Fund) məlumatına görə, Çoxtərəfli İnkişaf Bankları artıq iqlim təsirləri ilə mübarizə üçün maliyyəyə daha asan çıxışın təmini kimi əhəmiyyətli addımlar atsa da, "yaşıl" maliyyə alətlərinin və bazarların inkişafı hələ də sürətlənməyə ehtiyac duyur. Bu prosesin ən vacib elementlərindən biri özəl kapitalın cəlb edilməsidir. Hazırda Çoxtərəfli İnkişaf Bankı tərəfindən verilən hər dollar üçün yalnız 0,6 dollar özəl investisiya cəlb olunur, lakin mütəxəssislər davamlı inkişafa keçidin maliyyələşdirilməsini sürətləndirmək üçün bu rəqəmi 2 dəfə artırmağa çağırırlar.

Mühüm cəhət ondan ibarətdir ki, özəl sektor "ədalətli keçid" çərçivəsində daha aktiv öhdəliklər götürməlidir. Buraya davamlı layihələrə investisiya qoymaq və özəl sektorun iqlim risklərini azaltmaq üçün ekosistemlərin bərpası kimi qoruma həllərinin maliyyələşdirilməsində iştirak etməsinə imkan verən "ekosistem xidmətləri ödənişləri" (PES) kimi yenilikçi maliyyə mexanizmlərindən istifadəsi daxildir.

Çoxtərəfli İnkişaf Banklarının rolu iqlim maliyyəsinin ədalətli bölüşdürülməsi zərurəti ilə daha da artır. Bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr, təmiz enerji layihələri üçün yüksək xərclərlə üzləşir və iqlim fəlakətlərindən sonra bərpa olunma prosesində maliyyə çətinlikləri ilə qarşılaşır. Məsələn, Afrika ölkələri, təmiz enerji layihələri üçün kapitalın qiymətinin inkişaf etmiş dövlətlərlə müqayisədə 3 dəfə yüksək olması ilə qarşılaşır.

İqlim üzrə mütəxəssis Ancela Çuri Kalxauqun qeyd etdiyi kimi, bu sahədə islahatlar artıq başlayıb. Dünya Bankı "yaşanması mümkün planetdə yoxsulluqdan azad bir dünya" yaratmaq məqsədini güdən yeni strategiya hazırlayıb ki, bu da iqlim məqsədlərinin daha geniş inteqrasiyasını nəzərdə tutur. Bu islahatlar davamlı layihələrin dəstəklənməsi üçün özəl kapitalın cəlb edilməsi imkanlarını artırmaq və maliyyə gücünü genişləndirmək məqsədini güdür. Bu yanaşma iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə daha effektli və dayanıqlı nəticələrin əldə edilməsinə kömək edəcək.

Özəl sektorun cəlb edilməsi iqlim maliyyəsinin inkişafında mühüm bir aspektdir. BMT-nin iqlim üzrə rəhbəri Saymon Stil tərəfindən vurğulandığı kimi, özəl sektor "ədalətli keçid" prosesində daha fəal rol oynamalıdır. Bu proses ölkələrin iqlim dəyişikliklərinə uyğunlaşmasına kömək edəcək.

S.Stil iqlim maliyyəsində "kvant sıçrayışı"na ehtiyac olduğunu qeyd edərək, bu yanaşmanın bütün ölkələr üçün daha ədalətli və əlçatan olmasını təmin etməyə çağırır. Bu, davamlı inkişaf hədəflərinə çatmaq üçün zəruri olan investisiya mühitinin yaxşılaşdırılmasına və özəl sektorun aktiv iştirakının artırılmasına şərait yaradacaq.

İqlim maliyyəsinin uğurlu istifadəsinə misal olaraq, ekosistemlərin bərpası proqramları, xüsusilə manqrov meşələrinin bərpası göstərilə bilər. Bu proqramlar sahilləri fırtınalardan və eroziyalardan qorumaqla yanaşı, iqlim çağırışlarına qarşı iqtisadi cəhətdən səmərəli həll yolu təqdim edə bilər. Xüsusilə risklərə daha çox məruz qalan ölkələr üçün bu cür təşəbbüslər dayanıqlı inkişafı təmin etməyə və ekosistemlərin qorunmasına kömək edəcək.

İqlim gündəliyinin uğurlu olması üçün Çoxtərəfli İnkişaf Banklarında islahatların sürətləndirilməsi və özəl sektorun "yaşıl" maliyyə bazarlarında iştirakının artırılması vacibdir. Əks halda, Kalxauqun xəbərdarlığına görə, dünya ictimaiyyəti yaxın illərdə iqlim maliyyəsi üzrə ambisiyalı hədəflərə çatmaqda çətinliklərlə üzləşə bilər.

İqlim dəyişikliyinin təsirlərini aradan qaldırmaq qlobal səviyyədə qətiyyətli və koordinasiyalı hərəkət tələb edir.

COP29-un baş müzakirəçisi, Azərbaycanın xarici işlər nazirinin müavini Yalçın Rəfiyev qeyd edib ki, COP iqlim dəyişikliyinin qarşısının alınması üçün ən vacib platformalardan biridir.

"İqlim dəyişikliyi mövcud senaridə davam edərsə və ya daha da pisləşərsə, dünya böyük bir fəlakətlə üzləşə bilər. Bu təhlükənin qarşısını almaq üçün BMT-yə üzv ölkələr, eləcə də, Rio-de-Janeyro konvensiyası və Paris razılaşması çərçivəsində tərəfdaş dövlətlər ciddi və nəticəverici addımlar atmalıdırlar. Bu addımlar üçün ən uyğun platformalardan biri COP tədbirləridir", - Yalçın Rəfiyev vurğulayıb.

Qeyd etmək lazımdır ki, Bakıda keçiriləcək COP29-da İqlim maliyyələşdirməsinin 150 milyard dollara çatdırılması məsələsi müzakirə ediləcək. Hazırda inkişaf etmiş ölkələr Paris razılaşması çərçivəsində inkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqlim tədbirlərini dəstəkləmək üçün hər il 100 milyard dollar mobilizə etməyə öhdəlik götürüblər. Bu müzakirələr daha geniş maliyyə resurslarının təmin edilməsi və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizənin gücləndirilməsi üçün vacibdir.

Qeyd edək ki, yaxın zamanda Çoxtərəfli İnkişaf Bankları qlobal iqlim maliyyəsi haqqında hesabat yayımlayıb. Məlumatlara görə, 2023-cü ildə onların iqlim maliyyəsinin həcmi 125 milyard ABŞ dolları ilə rekord səviyyəyə çatıb. Keçən il isə aşağı və orta gəlirli ölkələrdə iqlim maliyyəsinə 74,7 milyard dollar yönləndirilib. Bu məbləğin 67 faizi, yəni 50 milyard dollar, iqlim dəyişikliyinin təsirlərinin azaldılmasına, 24,7 milyard dollar, yəni 33 faizi isə iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma məqsədinə sərf edilib. Bu ölkələr üçün cəlb edilən özəl maliyyənin həcmi 28,5 milyard dollar olub.

2023-cü ildə yüksək gəlirli iqtisadiyyatlar üçün 50,3 milyard dollar ayrılıb. Bu məbləğin 47,3 milyard dolları, yəni 94 faizi, iqlim dəyişikliyinin təsirlərinin azaldılmasına, qalan 3 milyard dolları isə, yəni 6 faizi, iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma məqsədinə sərf edilib. Yüksək gəlirli ölkələr üçün cəlb edilən özəl maliyyənin həcmi 72,7 milyard dollar olub.

Bildirək ki, bu ilin noyabr ayında Azərbaycanda BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasına (COP29) keçiriləcək. Bu qərar, keçən il dekabrın 11-də Dubayda keçirilmiş COP28-in plenar iclasında qəbul edilib.