Qara dəliklər nə üçün “buxarlanır”?– ÖZƏL

Olaylar.az xəbər verir ki, 1974-cü ildə Stiven Xokinq qara dəliklər haqqında fikirlərimizi dəyişən nəzəriyyə irəli sürdü. Onun fikrincə, hətta işığın belə qaça bilmədiyi bu sirli kosmik obyektlər hissəciklər yayaraq yavaş-yavaş buxarlana bilər. Ancaq bu proses hələ də tam aydınlaşdırılmayıb və yeni suallar doğurur.

Xokinqin nəzəriyyəsi kvant mexanikası prinsiplərinə əsaslanır. O, qara dəliyin hadisələr üfüqündə hissəcik-antihissəcik cütlüklərinin əmələ gəldiyini iddia etdi. Adətən bu cütlüklər bir-birini məhv edir, lakin hadisələr üfüqündə bir hissəcik qara dəlik tərəfindən udula, digəri isə kosmosa atıla bilər. Bu proses Xokinq şüalanması adlanır və qara dəliyin enerji və kütlə itirməsinə səbəb olur.

Bu proses çox yavaşdır. Günəş kütləsindəki bir qara dəliyin tam buxarlanması üçün təxminən 106710 il lazım gələr ki, bu da Kainatın yaşından qat-qat uzundur.

Məlumat paradoksu
Xokinqin nəzəriyyəsi "məlumat paradoksu" adlı problemi ortaya çıxardı: əgər qara dəlik tamamilə buxarlanırsa, daxilindəki maddənin məlumatı hara gedir? Bu, fizikanın informasiya saxlanması qanununa ziddir, çünki hər hansı bir sistemin gələcək vəziyyəti onun keçmişinə əsasən təyin edilməlidir.

Bəzi fiziklər bu problemi həll etmək üçün lokalizm və proqnozlaşdırıla bilənlik kimi əsas prinsiplərin yenidən nəzərdən keçirilməli olduğunu düşünür. Kvant qeyri-lokalizm ideyası, qara dəliyin içindəki və xaricindəki hissəciklər arasında əlaqəni təklif edərək paradoksun həllinə töhfə verə bilər.

Yeni araşdırmalar və çətinliklər
2023-cü ildə Physical Review Letters jurnalında yayımlanan tədqiqat, qara dəliklərin problem unikallığını şübhə altına aldı. Alimlər hesab edir ki, buxarlanma və məlumat itkisi effekti Kainatdakı bütün obyektlərə aid ola bilər. Bu kəşf daha çox suallar doğursa da, yeni tədqiqat yollarını da açır.

Onilliklərdir aparılan araşdırmalara baxmayaraq, qara dəliklərin buxarlanması müasir elmin ən böyük sirlərindən biri olaraq qalır. Hər yeni kəşf daha böyük problemlər yaratsa da, alimlər bu sualların Kainatın quruluşunu daha dərindən anlamağa aparacağına inanır.

"Çoxlu suallar yaradaraq həllə yaxınlaşırıq," - deyə astrofizik Heyno Falke qeyd edir.