Elmi tədbirlər inzibati mövqenin nümayiş etdirilməsi üçün tribuna deyil

Elmi tədbirlər yalnız bilik yaradan və bilik paylaşanların məkanıdır

Müasir elmi konfranslar, simpoziumlar və forumlar tədqiqatçıların yeni bilik mübadiləsi apardıqları, elmi nəticələri müzakirə etdikləri və bilik istehsalının sürətləndirildiyi xüsusi peşə mühitləridir. Belə tədbirlərdə çıxış edən şəxslərin mövzuları tədbirin elmi istiqaməti, məqsədi və proqramı ilə uyğun olmalıdır. 
Lakin bəzi hallarda aidiyyatı olmayan şəxslərin vəzifə mövqelərindən istifadə edərək rəsmi açılışlarda və ya plenar iclaslarda tədbirlə əlaqəsi olmayan mövzularda çıxış etməsi kifayət qədər geniş yayılmış problemdir. Bu hal yalnız akademik etikaya deyil, həm də hüquqi-normativ tələblərə ziddir.
Akademik Etikanın Pozulması: Elmi tədbirin proqramı onun akademik mahiyyətini müəyyən edir. Proqrama uyğun olmayan çıxışlar bir neçə ciddi pozuntu yaradır:
Akademik məqsədlərin deformasiyası: Elmi tədbirin mahiyyəti - bilik istehsalı və müzakirəsidir. Mövzuya aidiyyatı olmayan çıxışlar isə:
. tədbirin elmi səviyyəsini aşağı salır,
.iştirakçıların vaxtını alır,
.nəzərdə tutulan elmi müzakirələrin qısalmasına və ya ümumiyyətlə baş tutmamasına səbəb olur.
  Konfrans iştirakçıları proqramda elan olunmuş elmi məzmunu almaq hüququna malikdirlər. Aidiyyatı olmayan çıxışlar bu hüquqa müdaxilədir və iştirakçının akademik gözləntilərini pozur.
Akademik mühitin qeyri-professionallaşdırılması:  Belə praktika göstərir ki:
.qərar çıxış edən şəxsin elmi töhfəsinə görə deyil,
.onun vəzifəsinə, şəxsi nüfuzuna və ya inzibati statusuna görə verilir.
Bu isə elmin ən fundamental dəyərlərinə - obyektivlik, meritokratiya və akademik azadlıq prinsiplərinə ziddir.
Hərçənd ki, "aidiyyatı olmayan mövzuda çıxış" ayrıca cinayət və ya inzibati pozuntu deyil, lakin aşağıdakı hüquqi tələblərin sistemli şəkildə pozulması deməkdir: Elmi fəaliyyət obyektivlik, şəffaflıq, peşəkarlıq prinsiplərinə əsaslanmalı və elmi tədbirlərin məqsədi yeni biliklərin mübadiləsi və tədqiqat nəticələrinin təqdimatıdır.
Aidiyyatı olmayan çıxışlar bu prinsiplərin pozulması kimi qiymətləndirilir.
Dünyada qəbul olunmuş və Azərbaycan universitetlərində tətbiq edilən etik kodekslərə əsasən:
.elmi tədbirlərdə çıxışlar yalnız elmi töhfə və mövzunun aktuallığı əsasında seçilməlidir,
.vəzifə mövqeyindən istifadə edərək özünə çıxış imkanı yaratmaq etik pozuntudur,
.konfrans təşkilatçılarının öhdəliyi tədbirin elmi səviyyəsini qorumaqdır.
Dövlət qurumlarının və vəzifəli şəxslərin fəaliyyətinə dair qanunvericilikdə vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə anlayışı mövcuddur. Elmi tədbirlərdə aidiyyatı olmayan çıxış üçün vəzifədən istifadə edilməsi bu anlayışla mahiyyətcə üst-üstə düşür:
.subyektiv məqsədlər üçün üstün mövqedən istifadə,
.elmi mühitə və tədbirə qeyri-qanuni təsir,
.təşkilatçıların müstəqil qərarvermə prosesinə müdaxilə.
Bu kimi halların davamlı xarakter alması ciddi akademik təhlükələr yaradır:
.Elmi tədbirlərin nüfuzu zəifləyir-  Xüsusilə beynəlxalq konfranslarda bu cür çıxışlar ölkənin elmi imicinə ziyan vurur.
Tədqiqatçıların motivasiyası azalır-  Plenar iclasda elmi məzmun deyil, inzibati və ya siyasi çıxışlar üstünlük təşkil edirsə, alimlərin marağı azalır.
.Elmi nəticələrin müzakirəsinə vaxt qalmır- Əsas məruzələrə ayrılan vaxt qeyri-elmi çıxışlara sərf olunduğuna görə elmi diskussiya imkanı azalır.
Konfrans qaydalarında ayrıca göstərilməlidir ki:
.plenar çıxışlar yalnız elmi mövzuya uyğunlaşdırılmalıdır;
.çıxış edən şəxsin vəzifəsi yox, elmi töhfəsi əsas meyardır.
Təşkilatçı komitə tərəfindən təsdiq edilmiş proqram rəsmi sənəd kimi qəbul edilməli və müdaxilələrə imkan verilməməlidir.
İştirakçıların elmi məzmunla bağlı hüquqları konfrans qaydalarında ayrıca göstərilməli və pozuntular barədə şikayət mexanizmi yaradılmalıdır.
Elmi tədbirlərdə aidiyyatı olmayan şəxslərin, xüsusən də vəzifə mövqeyindən istifadə edərək, tədbirin mahiyyəti ilə əlaqəsi olmayan mövzularda çıxış etməsi elmi mühitin keyfiyyətinə, akademik etikaya və qanunvericiliyin əsas prinsiplərinə zidd bir haldır. Elmi sistemin sağlam saxlanılması üçün bu praktikanın aradan qaldırılması vacibdir. Elmi tədbirlər yalnız bilik yaradan və bilik paylaşanların məkanı olmalıdır - inzibati mövqenin nümayiş etdirilməsi üçün tribuna deyil.

Zahid Məmmədov 

İqtisadçı alıim, professor, Rusiya, Türkiyə və Azərbaycan iqtisad elmləri doktoru.