Niyə ancaq asqıranda “sağlam ol” deyirik?

Həyatın hər anında insanlar bir-birinə müxtəlif formalarda xoş arzular diləyirlər. Bu arzular ailə münasibətlərində, dostlarla ünsiyyətdə, hətta tanımadığımız insanlarla qarşılaşmalarda belə ifadə olunur. Lakin "sağlam ol" kimi ümumi, eyni zamanda xüsusi mənaya malik ifadənin ən çox asqırma anında istifadə edilməsi diqqət çəkir. Bu ifadənin bioloji, tarixi, dini və mədəni əsaslarını araşdırmaq, onun məna dərinliyini anlamaq cəmiyyətimizin adət-ənənələrini daha yaxşı qavramağa kömək edir.

Asqırmanın bioloji əhəmiyyəti nədir?

Asqırma orqanizmin özünü müdafiə mexanizmlərindən biridir. Burnumuz və tənəffüs yollarımız hər gün müxtəlif xarici maddələrlə, o cümlədən toz, mikroblar, allergenlər və tüstü ilə qarşılaşır. Bu maddələr bədən üçün potensial təhlükə yaradır, çünki tənəffüs yollarına daxil olduqda infeksiyalara və iltihablara səbəb ola bilər. Məhz bu qıcıqlandırıcılardan xilas olmaq üçün bədənimiz asqırma refleksinə müraciət edir. Bu refleks vasitəsilə ağciyərlərdən güclü hava təzyiqi ilə qıcıqlandırıcı maddələr xaric edilir.

Tibb sahəsində asqırma bədənin sağlamlığı üçün zəruri olan təbii bir funksiya kimi qəbul edilir. Bu funksiyanın işləməməsi müxtəlif sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Məsələn, allergik reaksiyalar və ya tənəffüs yollarının xroniki xəstəlikləri zamanı asqırma daha tez-tez baş verir və bu vəziyyət immun sisteminin aktivliyinə işarə edir. Ancaq maraqlıdır ki, tarixin müəyyən mərhələlərində asqırma yalnız bioloji deyil, həm də mənəvi və rituallarla əlaqəli fenomen kimi qəbul edilib.

Tarixi və dini kontekstlərdə "sağlam ol" termini

Tarixi mənbələr göstərir ki, asqıran şəxsə xoş arzular söyləmək ənənəsi qədim dövrlərə dayanır. Qədim Yunanıstanda asqırmaq xüsusi mənaya malik idi. Filosof Aristotel asqırmanı bədənin daxili enerjisinin təzahürü kimi qiymətləndirirdi və bu hadisənin ilahi qüvvələrlə bağlı olduğunu düşünürdü.

Roma İmperiyasında isə bu inanclar daha da inkişaf etmişdi. İnsanlar inanırdılar ki, asqırmaq insan ruhunun qısa müddətə bədəndən ayrılmasına işarədir və bu səbəbdən, ruhu yenidən bədənə qaytarmaq üçün asqıran şəxsə "sağlam ol" deyirdilər.

Orta əsrlərdə Avropada qara taun epidemiyası zamanı asqırmaq təhlükəli xəstəliklərin əlaməti kimi qəbul edilirdi. İnsanlar xəstəliyə yoluxmamaq üçün bir-birinə dualar edir, "sağlam ol!" deyərək həmrəylik nümayiş etdirirdilər.

İslam ənənələrində isə asqırmaq həm tibbi, həm də mənəvi baxımdan dəyərləndirilir. Peyğəmbərimizin (s.ə.s) hədislərində asqıran şəxsin "Əlhəmdulillah" deməsi tövsiyə olunur, ətrafdakıların isə "Yərhəmukəllah" deyərək onun üçün rəhmət diləməsi gözəl bir adət kimi qeyd edilir. Bu ifadələr həm şükür hissini, həm də bir-birinə qarşı qayğıkeş münasibəti əks etdirir.

Mədəniyyətlərdə asqırmağa fərqli baxışlar: Maraqlı inanclar və ənənələr

Asqırma dünya mədəniyyətlərində fərqli inanclara, adət-ənənələrə və hətta mistik baxışlara səbəb olmuşdur. Bəzi cəmiyyətlər asqırmanı ilahi bir əlamət kimi görmüş, bəziləri isə bunun uğursuzluq gətirəcəyinə inanmışdır. Bu baxışlar insanların mədəni kimliyi, tarixi təcrübələri və gündəlik həyatdakı inancları ilə sıx bağlıdır.

Qədim Yunanıstan və Roma İmperiyası

Asqırmanın mənası qədim yunanlar və romalılar üçün daha çox ilahi qüvvələrlə əlaqələndirilirdi. Aristotel asqırmanı "tanrılar tərəfindən göndərilən bir siqnal" adlandırmışdı. Onun fikrincə, asqırma ruhun gücünü və sağlamlığını təcəssüm etdirirdi. Yunanlar hesab edirdi ki, tanrılar insanlara xeyir-dua vermək üçün asqırma vasitəsilə işarə göndərirlər. Romalılar isə hərbi səfər ərəfəsində bir əsgərin səhər tezdən asqırmasını uğur əlaməti kimi qəbul edirdilər. Bu halda komandanlıq həmin gün döyüşə başlamağın yaxşı nəticələr verəcəyinə inanırdı.

Hindistan

Hindistanda asqırma fərqli mədəni və dini məna daşıyır. Qədim hind inanclarına görə, səhər erkən asqırmaq mənfi enerjinin təsiri altında olmaq deməkdir və günün qalan hissəsinin uğursuz keçəcəyi mənasına gəlir. Buna görə də asqırmanın pis təsirini azaltmaq üçün insanlar dualar oxuyur və ya tütsü yandırırdılar. Bu gün də bəzi hindlilər vacib bir işdən əvvəl asqırmağı mənfi siqnal kimi qəbul edir və işlərini təxirə salmağı üstün tuturlar.

Çin və Yaponiya

Çində asqırma sağlamlıqdan çox münasibətlərlə əlaqələndirilir. Çinlilər inanır ki, əgər kimsə sizin haqqınızda yaxşı bir söz söyləyərsə, həmin anda asqıra bilərsiniz. Bunun əksi olaraq, birinin sizi tənqid etməsi və ya arxanızca danışması da asqırmağa səbəb ola bilər. Əslində, asqırma Çin mədəniyyətində bir növ ünsiyyət siqnalıdır. Yaponiyada isə fərqli bir inanc mövcuddur: əgər adınız çəkilən zaman asqırırsınızsa, bu o deməkdir ki, həmin şəxs sizi düşünür. Bu inanclar gündəlik həyatın bir parçasına çevrilib və mədəni özünəməxsusluğun göstəricisidir.

Rus xalq inancları

Rusiyada asqırma ilə bağlı çoxsaylı maraqlı inanclar mövcuddur. Məsələn, kiminsə bir söz dedikdən sonra asqırması həmin sözlərin həqiqət olduğuna işarə kimi qəbul edilir. Əgər birinin səhər erkən asqırması baş verərsə, bu həmin gün yaxşı xəbərlərin gələcəyinə işarə edir. Həmçinin, rusların inancına görə, kimsə ard-arda üç dəfə asqırarsa, həmin gün təəccüblü hadisələr yaşaya bilər. Bu inanclar insanların asqırmanı yalnız fizioloji bir hadisə kimi deyil, həm də həyatın mistik bir hissəsi kimi qəbul etdiklərini göstərir.

Afrika tayfaları

Afrikada bəzi tayfalar arasında asqırma ilə bağlı daha mistik inanclar mövcuddur. Məsələn, Zulu xalqı hesab edir ki, asqırma bədənin pis ruhlardan təmizlənməsi prosesidir. Onların inanclarına görə, hər bir asqırma insanın bədənindən çıxan mənfi enerjinin göstəricisidir və bu, insana daha çox güc və sağlamlıq gətirir. Buna görə də asqıran şəxsin yanında xüsusi dualar oxunur və ona sağlamlıq arzulanır.

Avropa mədəniyyətləri

Avropanın bir çox ölkəsində asqıran şəxsə yaxşı arzular demək adəti geniş yayılmışdır. İngiltərədə orta əsrlər dövründə insanlar inanırdı ki, asqırma zamanı ruh bir anlıq bədəni tərk edir və bu an ərzində şeytan həmin bədənə nüfuz edə bilər. Bu səbəbdən asqıran şəxsə "God bless you" (Tanrı sizi qorusun) deyilirdi. Eyni adət Almaniyada da müşahidə olunurdu, lakin burada daha çox qoruma niyyəti ilə "Gesundheit" (Sağlamlıq) ifadəsi istifadə olunurdu.

ABŞ və müasir mədəniyyətlər

Müasir Qərb mədəniyyətlərində asqırmağa qarşı münasibət daha çox nəzakət və empatiya üzərində qurulmuşdur. Asqıran şəxsə "Bless you" və ya "Gesundheit" deyilərək onun sağlamlığına diqqət göstərilir. Maraqlıdır ki, pandemiya dövründə bu ifadələr həm də gigiyenik məsuliyyətin bir hissəsi kimi qəbul edilməyə başladı.

Azərbaycanda isə "Sağlam ol" ifadəsi insana qarşı səmimiyyətin və xoş niyyətin ifadəsidir. Böyüklər asqıran uşaqlara bu ifadəni deməklə onların sağlam böyüməsini arzulayır, eyni zamanda bu ənənəni növbəti nəsillərə ötürürlər.

Tibb Baxımından Sağlamlıq Arzusu

Tibb elmi baxımından asqırma immun sisteminin aktiv olduğunu və orqanizmin özünü müdafiə etdiyini göstərir. Lakin bu proses həmişə sağlamlıq əlaməti deyil. Soyuqdəymə, qrip və ya allergiya kimi hallar zamanı asqırma xəstəliyin əlaməti kimi ortaya çıxır. İnsanlar bu səbəbdən, asqıran şəxsə "Sağlam ol" deyərək həm onun sağlamlığını diləyir, həm də ətrafdakıları infeksiyadan qorumağın əhəmiyyətinə işarə edir.

Xüsusilə pandemiya dövründə bu ifadənin mənası daha da aktuallaşdı. COVID-19 zamanı asqırma və öskürək simptomları cəmiyyət üçün ciddi təhlükə yaradırdı. İnsanlar bir-birinə xoş arzularını bildirməklə yanaşı, gigiyenik qaydalara əməl edərək məsuliyyətli davranmağa çalışırdılar.

Azərbaycan Mənbələrində Asqırma və Sağlamlıq Arzusu

Azərbaycan xalq yaradıcılığında sağlamlıq əsas dəyərlərdən biri kimi təqdim olunur. Xalq arasında "Sağlam can, sağlam ruh" deyimi geniş yayılıb. Bu deyim sağlamlığın həm fiziki, həm də mənəvi rifah üçün vacib olduğunu vurğulayır.

Ədəbiyyatımızda, məsələn, Bəxtiyar Vahabzadənin əsərlərində xalqın həyat tərzi və dəyərlərinə aid bənzətmələrdə sağlamlıq anlayışı tez-tez ön plana çəkilir. Asqırma ilə bağlı spesifik mövzular olmasa da, ümumi mədəniyyətimizdə bu, gündəlik həyatda diqqət və sevgi ilə yanaşılan bir vərdişdir.

Nəticə: Sağlamlığa Dəyər Vermək

Niyə məhz asqıranda "Sağlam ol" deyilir? Bu ifadə həm bioloji reallıqları, həm də insan münasibətlərindəki xoş niyyətləri birləşdirir. Asqırma anı insanların sağlamlıq haqqında düşünməsi və başqalarına yaxşılıq diləməsi üçün bir fürsət yaradır. Azərbaycan xalqının bu ifadəni səmimiyyətlə işlətməsi, sağlamlığın cəmiyyətimizdəki dərin mənəvi və mədəni dəyərini əks etdirir. Sağlamlıq, təkcə fərdi deyil, həm də ictimai rifahın təməlidir. Bu səbəbdən, bir-birimizə yalnız asqıranda yox, həyatın hər anında "Sağlam olun!" deməyə çalışaq.

Sağlam olun!

Qiymət Mahir