Mobil fırıldaqların qurbanı olmamaq üçün nələri bilmək lazımdır?

Bu gün yaşadığımız əsrdə internet fırıldaqçıları, İT fırıldaqçıları və internet üzərindən bank kartı fırıldaqçıları çox adi bir hala çevrilib. İnternet üzərindən edilən əməliyyatlar adətən bizə çox vaxt aparan işləri bir neçə dəqiqə ərzində yerinə yetirməyə imkan verməklə işimizi asanlaşdırır. Bununla belə, bəzi neqativlər də ön plana çıxır. Günümüzün ən çox sual doğuran hüquqi problemi yaranıb ki, bəd niyyətli internet istifadəçiləri internetdə elektron açılış izlərini izləyir və bu məlumatlardan saxtakarlıq əməllərində istifadə edirlər.
Son günlərdə yeni dələduzluq üsulları ilə bağlı dövlət qurunmları tərəfindən ciddi xəbərdarlıqlar edilir ki, bu zaman əsasən fırıldaqçılar tərəfindən kart istifadəçilərinin pul vəsaitlərinin yeni sxem əsasında ələ keçirilməsi müşahidə edilir. Belə ki, SMS məlumatlandırma və sosial şəbəkələrdə olan hesablar üzərindən kart istifadəçilərindən iş yeri ilə təmin edilmə və ya virtual satışdan əlavə gəlir mənbəyinin formalaşdırılması məqsədilə ilk növbədə müvafiq internet səhifədə (www.mercadorss.com və s.) qeydiyyatdan keçmək istənilir.
Qeydiyyatdan keçən kart istifadəçilərinə məbləğə görə faiz gəliri təqdim edən müxtəlif xidmət paketlərinin əldə edilməsi təklif edilir. Bu məqsədlə, kart istifadəçiləri mövcud balanslarının artırılması üçün pul vəsaitini (10 - 10000 AZN məbləği intervalında) fırıldaqçılar tərəfindən təqdim edilən ödəniş kartına köçürməlidir. Fırıldaqçılar istifadə etdikləri ödəniş kartlarını mütəmadi qaydada dəyişdirmək üçün fərqli yanaşmadan istifadə edirlər. Belə ki, kart istifadəçiləri Vatsap və Teleqram üzərindən "işə cəlbetmə" adı altında bu yeni fırıldaqçılıq sxemində iştiraka dəvət edilirlər. Bu şəxslərdən isə fırıldaqçılıq sxemində vasitəçi olaraq ödəniş kartlarına toplanacaq pul vəsaitlərinin sonradan fırıldaqçılar tərəfindən göstərilən ödəniş kartlarına köçürülməsi və "Binance" tətbiqində və s. qeydiyyatdan keçərək əlavə hesab açılması tələb edilir.
Bu hesablar isə fırıldaqçılar tərəfindən idarə edilir. Bu fırıldaqçılıq sxemində kart istifadəçiləri iştirakçı olaraq ödədikləri pul vəsaitləri müqabilində sonradan hər hansı bir xidmət əldə edə bilmirlər. Bir qrup kart istifadəçiləri isə bu fırıldaqçılıq sxeminin realizasiyasında birbaşa vasitəçi və ya "transit" olaraq iştirak etmiş olurlar.
Bundan əlavə, son günlər ən çox yayılan fırıldaqçılıq növlərindən biri də, fırıldaqçı şəxslərin Facebook, Twitter, Instagram kimi sosial mediada açdıqları saxta hesablardan istifadə edərək, özlərini insanların əsgər dostu, həyat yoldaşı və ya uşağın yaxın dostu ya da uzaq qohum kimi təqdim edərək, problem içində olduqlarını bildirən mesajlarla təcili pula ehtiyacı olduqlarını bildirmələri və müəyyən bir ünvana pul göndərmələrini xahiş edərək insanları öz fırıldaq əməllərinə qurban etmələridir.
Bəs bu tip fırıldaqçılar insanları aldatmaq üçün hansı yollardan istifadə edirlər? Belə mobil fırıldaqların qurbanı olmamaq üçün nələri bilmək lazımdır?

Sosial media, internet texnologiyaları məsələləri üzrə ekspert Rəşad Əliyev bu halların qarşısının alınması üçün mümkün çıxış yollarını açıqlayıb:

"Mobil telefon fırıldaqlarından qaçmaq indi rəqəmsal həyatımızın bir hissəsinə çevrilib, xüsusən də fırıldaqçılar daim insanları aldatmaq üçün yeni yollar tapdıqları üçün bu mövzuya daha çox diqqət göstərmək lazımdır. Bununla belə, bəzi saxtakarlıqları aşkar etmək həmişə asan olmur, ona görə də yeni saxtakarlıq üsullarından xəbərdar olmaq və onları aşkar etməyi öyrənmək çox vacibdir. Bunun səbəbi, bəzən şəxsi hesablarımız oğurlandıqdan sonra onları bərpa etmək asan olmur.
Mobil telefonlar bu gün ən qiymətli və həyatımızın ayrılmaz parçasına çevrilən əşyalarımız arasındadır və kibercinayətkarlar da bundan xəbərdardırlar. Biz həmişə özümüzlə cib telefonları daşıyırıq və onlardan həyatımızda ən məxfi məlumatlara daxil olmaq üçün istifadə edirik. Telefonlarımıza bağladığımız bank məlumatları, e-poçtlar və digər həssas məlumatlar onları şəxsiyyət oğurluğu və fırıldaqçılıq üçün mükəmməl hədəf halına gətirir.
Mobil fırıldaqçılığın bir neçə məlum növlərivardır. Məsələn, mobil telefon virusları ilə fırıldaqçılıq, SMS vasitəsilə parol oğurluğu, səsli poçt vasitəsilə fırıldaqçılıq və ya digər yollar.
Hər bir fırıldaqçılığın öz xüsusiyyətləri var, lakin ümumilikdə onların hamısının bir neçə ümumi məqsəd və metodu var ki, bu növlər daim ortaya çıxır, buna görə də gözlənilməzliyə hazır olmaq lazımdır.
Bu mobil fırıldaqlardan qaçmaq üçün tələb olunanlara diqqət yetirmək lazımdır. Bundan əlavə, insanlar öz təhlükəsizliyini təmin etmək üçün rəqəmsal həyatlarında daha yaxşı qorunma seçə bilər.
Ümumiyyətlə, özünüzü qorumağın ən yaxşı yolu telefonunuzdan istifadə edərkən daha diqqətli olmaqdır. Fırıldaqları aşkar etmək üçün diqqətli olmağınız lazım olsa da, şəxsi həyatınızda təhlükəsizliyin artırılmasına diqqət yetirə bilərsiniz.
Mobil fırıldaqlardan daha yaxşı qorunmaq üçün bir sıra detallara diqqət etmək lazımdır.
Məsələn, ictimai Wi-Fi şəbəkələrində virtual şəxsi şəbəkədən (VPN) istifadə edin. VPN şifrələməsi hərəkətdə olarkən məlumatlarınızın oğurlanmasının qarşısını alır. Bu xidmətlər həmçinin məlumatlarınızı anonimləşdirir ki, heç kim IP ünvanı və ya digər üsullarla məlumat vasitəsilə sizinlə əlaqə saxlamasın. 
Yüksək təhlükəsiz parollar yaradın. Eyni parolları təkrar istifadə etməyin. Hər bir parol üçün təsadüfi simvol sətirlərindən istifadə etmək yaxşıdır. Müxtəlif böyük və ya kiçik hərflərdən və simvol tiplərindən istifadə etdiyinizə əmin olun. Məsələn, simvollar, rəqəmlər, böyük hərflər və kiçik hərflərdən istifadə edin. Əgər yadda saxlaya biləcəyiniz bir neçə qısa sözdən ibarət paroldan istifadə edirsinizsə, hərflərin bəzilərini simvol və ya rəqəmlərlə əvəz edin.
Daha uzun PIN kodları yaradın. Mümkünsə, kilid ekranınızda 4 rəqəmli PIN kodları əvəzinə 6 rəqəmli PIN kodlardan istifadə edin. 6 rəqəmli PİN kodlarda daha çox kombinasiya olduğundan, telefonunuza və ya hesablarınıza xarici hər hansı bir güclə daxil olmaq daha çətindir. Heç vaxt tarixlərdən və ya digər şəxsi məlumatlardan istifadə etməyin, çünki texnoloji hakerlər təsadüfi təxminlər etmək əvəzinə internetin sizin haqqınızda tapa biləcəyi hər şeyi axtarırlar. Həmçinin, "0000" və ya "1234" kimi əsas nömrə ardıcıllığından istifadə etməyin.
Unikal parollarınızı təhlükəsiz onlayn kassada saxlayın. Parollarınızı mobil vasitələrdə saxlamaq və ya parolları telefonunuzda saxlamaq son dərəcə təhlükəlidir və bunu heç vaxt etməmək lazımdır. Parol menecerləri məlumatlarınızı şifrələyir, onların texnoloji hakerlər tərəfindən oxunmasının qarşısını alır. Etməli olduğunuz şey seyfə daxil olmaq üçün istifadə edəcəyiniz əsas parolu yadda saxlamaqdır. Zərərli insanların hesabınıza girməsinin qarşısını almaq üçün bu əsas parolu ən güclü və ən mürəkkəb parollardan biri kimi təyin etdiyinizə əmin olun.
Zəng bloklayan proqramdan istifadə etməklazımdır. Bu proqramlar qeyri-qanuni robot zəngləri və digər fırıldaqçıları aşkar edir və onların telefonunuza çatmasının qarşısını alır. Təbii ki, bu programlar da həmişə mükəmməl deyil və bəzən qanuni zəngi fırıldaq kimi qeyd edə bilər. Amma bəzi proqramlarda hansı zənglərin fırıldaqçılıq ola biləcəyini bildirən zəng etiketləri var ki, bu yolla da onu açıb-açmayacağınıza qərar verə bilərsiniz.
Xidmətlər üçün yalnız rəsmi proqramlardan istifadə edin. Bankçılıq və sosial media kimi xidmətlər üçün üçüncü tərəf proqramlarından istifadə fırıldaqçılara arzuolunmaz giriş imkanı verə bilər. Daha da pisi, giriş məlumatınızı üçüncü tərəflərə vermək etimadnamənizin oğurlanması ilə nəticələnə biləcək parol fırıldaqçılığı ola bilər. Hər bir ayrı xidmət üçün rəsmi tətbiqi seçmək əvəzinə, bütün ayrı-ayrı xidmətlərinizi bir proqramda birləşdirən proqramlardan qaça bilərsiniz.
Telefon hesablarına baxın. İcazəsiz ödənişlər dələduzluğun təhlükəsini göstərir. Fakturanızda belə bir şey görsəniz, dərhal vəziyyəti bildirin və tutulan rüsumla bağlı etiraz edin. Heç bir fırıldaqçılıq olmasa belə, illər ərzində hesabınıza əlavə edilmiş arzuolunmaz xidmətləri dayandıracaqsınız.
Telefonunuzda kibertəhlükəsizlik əldə edin. Onlayn məxfiliyinizi və mobil telefonunuzdakı məlumatlarınızı qorumağın ən asan yolu onları qorumaqdır. 
Bütün bu sadaladığımız detallara diqqət edilərsə, bu tip tez-tez qarşılaşdığımız fırıldaqçılıq hadisələrindən qoruna bilərik".

Röyalə Xəyal