İranın hicab qanunu: Ləğv edildi, yoxsa…? - ÖZƏL

Arazın o tayında "Hicab qanununun ləğvi" iddialarının hüquqi statusu: gerçəklik yoxsa siyasi manevr?

"Bəlli olduğu kimi, İİR qanunvericiliyində hələ də mövcud maddələr var. 
"Hicab və əxlaq" qanunu 2024-cü ildə qəbul edildi və qadınların hicab qaydalarına riayət etməsini qanuni yükə salan cəzalar müəyyən edirdi.  
Lakin bu yeni qanunun tətbiqinin dayandırılması barədə 2025-ci ilin mayında İranın Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının parlamentə göstəriş göndərdiyi açıqlandı.  
Məhəmmədrza Bahonərin son bəyanatları (hicabın artıq hüquqi baxımdan tətbiq oluna bilməyəcəyi) bəyanat səviyyəsindədir və rəsmi qanunvericilik aktı ilə qanunun tam ləğv edilməsi demək deyil".

Bu fikirləri Olaylar.az-a açıqlamasında araşdırmaçı-yazar, türkoloq Əkbər Qoşalı deyib. Araşdırmaçı-yazar bildirib ki, ölkənin əsas Cinayət Məcmuəsində (örnəyi, İranın Cinayət Məcəlləsində "ictimai əxlaqa zidd davranış" maddələri) hicabla bağlı məcburiyyət düşünülə bilən hüquqi əsaslar qalmaqdadır. "Müqəddəs" qaydalar və əsas qanunlar yenidən dəyişdirilmədikcə, bəzi hökm və maddələr qalma riski var. Buna görə belə demək olar ki, Bahonərin bəyanatı artıq mövcud qanunun "praktik tətbiqi"nin aradan qaldırılması niyyətini göstərir, amma hələ tam hüquqi ləğvdən söhbət getmir.

Türkoloq qeyd edib ki, bu tip bəyanatlar rejim üçün bəzi məqsədlərə xidmət edə bilər: Birincisi, ictimai təzyiqi azaltmaq - 2022-ci ildən sonra başlayan "Qadın, Həyat, Azadlıq" hərəkatı böyük etirazlar doğurub və hicab zorlaması ciddi narazılıq mənbəyidir. Buna cavab olaraq rejim "yumşaq" bəyanatlarla qarşıdurmanı azaltmağa çalışa bilər;
İkincisi, yönəlmə və manevr sahəsi - Rejim bəyanatlarla imkan yaradıb, nəzarəti itirməmək üçün tətbiqi kontrollu şəkildə məhdudlaşdıra bilər;
Üçüncüsü, iç müxaliflərə siqnal - Rejim iç strukturda - din alimləri, konservatorlar - daxilindəki gərginliyi azaltmağa çalışa bilər;
Dördüncüsü, beynəlxalq imic - Qadın hüquqlarına dair beynəlxalq ictimaiyyətin tənqidlərini yumşaltmaq üçün bəyanatlar verilmək ehtimalı da var.

"Yəni bu addım tamamilə rəsmi və icra hüquqi dəyişiklik olmayıb, həm sosial manevrlə, həm də rejimin sabitliyini saxlamaq məqsədi daşıyır", - deyə yazar qeyd edib.

Bəs bu dəyişiklik topluma və bölgəyə nə kimi imkanlar aça bilər?

Əgər bu bəyanat gerçəklikdə yürürlüyə girsə və hicab məcburiyyəti təsirli şəkildə dayandırılsa, bir sıra dərin sosial-siyasi dəyişikliklər mümkündür:
-Hicab gərginliyindən çıxan qadınlar üçün gündəlik həyatda daha çox seçmə imkanı yaranar - geyinmə, ictimai məkanlarda iştirak, peşə seçimi və s.;
-Hicab məcburiyyəti simvolik olaraq rejimin nəzarət alətlərindən biri kimi qəbul edilirdi; onun zəifləməsi toplumda simvolik amma önəmli dönüş işarəsi olardı;
-Konservatorlar və dini qruplar buna etiraz edə bilər, bu da yeni sosial-ideoloji qarşıdurmalara səbəb olar;
-Hicab nəzarəti ilə bağlı institusional struktur - polislər, bu təminatların rolunun dəyişməsi və ya azalması ilə üzləşər;
-Gənclər və şəhərli qadınlar qrupu hicab məcburiyyətinə qarşı aktiv etiraz edənlər arasında idi; onlara daha geniş platformalar və mobilizasiya imkanı qazandırıla bilər.

Beləliklə, bölgədə də, bu dəyişiklik model roluna çevrilə bilər və digər toplumlarda "din və dövlət" dəngəsinə dair yeni diskussiyalar başlamış olar.

Sevda Dəniz