Azərbaycanın tədiyə balansı: qlobal dalğalanmalar fonunda güclənən iqtisadi dayanıqlılıq
Bu ilin ilk 9 ayı qlobal əmtəə, xidmət və maliyyə bazarlarında müşahidə olunan dəyişkənliyə baxmayaraq, Azərbaycanın tədiyə balansının möhkəmliyini bir daha nümayiş etdirdi. Bu dövrdə cari əməliyyatlar balansında (CƏB) 3.0 milyard dollarlıq profisit formalaşdı və bu göstəricinin ÜDM-ə nisbəti 5.4 faiz təşkil etdi. Beynəlxalq praktikada məqbul hesab olunan bu səviyyə ölkənin xarici mövqelərinin sağlam struktur üzərində qurulduğunu göstərir.
Enerji sektorunun tədiyə balansında aparıcı rolu davam edib. Xam neftin orta qiymətinin 70.1 dollar/barel səviyyəsində formalaşması neft-qaz ixracından daxilolmaların sabit qalmasına imkan verib. Nəticədə neft-qaz sektoru üzrə cari əməliyyatlar balansında 10.7 milyard dollarlıq profisit qeydə alınıb. Bu məbləğ qeyri-neft-qaz sektoru üzrə formalaşan 7.7 milyard dollarlıq kəsiri tam kompensasiya etməklə ümumi balansın müsbət qalmasına əsas töhfə verib. Paralel olaraq, qeyri-neft-qaz ixracının 6.1 faiz artaraq 2.5 milyard dollara çatması iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi istiqamətində aparılan siyasətin real nəticələrini ortaya qoyur.
Olaylar.az Trend-ə istinadən xəbər verir ki, xarici ticarət göstəriciləri də müsbət dinamikanı təsdiqləyir. Hesabat dövründə xarici ticarət dövriyyəsi 30.8 milyard dollar təşkil edib və bunun nəticəsində ticarət balansında 5.6 milyard dollarlıq profisit yaranıb. Azərbaycan bu müddət ərzində dünyanın 179 ölkəsi ilə ticarət əlaqələri quraraq ixrac bazarlarının coğrafiyasını genişləndirib. Xarici ticarətdə MDB ölkələrinin payı 12.1 faiz, digər ölkələrin payı isə 87.9 faiz olub ki, bu da ölkənin qlobal bazarlara inteqrasiyasının yüksək səviyyədə olduğunu göstərir.
Əmtəə ixracı ümumilikdə 18.2 milyard dollar təşkil etsə də, əsas diqqət çəkən məqam ixrac strukturunun keyfiyyətidir. Neft-qaz məhsullarının ixracı 15.7 milyard dollar olmaqla əsas payı qoruyub saxlayıb, bunun 9.6 milyard dolları xam neftin, 5.6 milyard dolları təbii qazın, 0.5 milyard dolları isə neft emalı məhsullarının payına düşüb. Eyni zamanda qeyri-neft-qaz ixracının artımı ixrac portfelinin tədricən daha balanslı hala gəldiyini göstərir. İdxal həcminin 12.6 milyard dollara çatması daxili tələbin və iqtisadi fəallığın davam etdiyini nümayiş etdirir.
Xidmətlər sektorunda xüsusilə nəqliyyat sahəsi ön plana çıxıb. Qeyri-rezidentlərin Azərbaycanın nəqliyyat xidmətlərindən istifadəsi nəticəsində ixrac 2.6 milyard dollar, idxal isə 1.4 milyard dollar təşkil edib. Bu fərq nəqliyyat xidmətləri üzrə profisitin 1.3 milyard dollara çatmasına və əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 50.2 faiz artmasına səbəb olub. Turizm xidmətləri üzrə dövriyyə 2.7 milyard dollar olmaqla, ixracın 1.5 milyard dollar, idxalın isə 1.2 milyard dollar səviyyəsində formalaşması nəticəsində 300 milyon dollarlıq müsbət saldo yaranıb.
İnvestisiya və maliyyə axınları üzrə göstəricilər də ümumi müsbət mənzərəni tamamlayır. Hesabat dövründə ölkənin xalis maliyyə aktivləri 4.5 milyard dollar artıb. Bu artımın 1.0 milyard dolları xaricə yönəldilmiş birbaşa investisiyalar, 1.3 milyard dolları portfel investisiyaları, 2.2 milyard dolları isə digər investisiyalar hesabına formalaşıb. Qeyri-neft-qaz sektoruna cəlb olunan birbaşa xarici investisiyaların həcminin 1.0 milyard dollara yaxınlaşması bu sahəyə olan etimadın yüksəldiyini göstərir.
Bütün bu göstəricilər fonunda strateji valyuta ehtiyatlarının 2025-ci ilin 9 ayının sonuna 10.5 milyard dollar artaraq 81.5 milyard dollara çatması Azərbaycanın iqtisadi təhlükəsizliyi üçün əsas dayaq rolunu oynayır. Ehtiyat aktivlərinin reallaşmış hissəsində 1.1 milyard dollarlıq azalma müşahidə edilsə də, ümumi ehtiyatların artımı ölkənin maliyyə manevr imkanlarının daha da genişləndiyini göstərir.
Ümumilikdə, 2025-ci ilin ilk 9 ayı üzrə tədiyə balansı göstəriciləri Azərbaycanın qlobal iqtisadi dəyişikliklərə uyğunlaşma qabiliyyətini, makroiqtisadi sabitliyini və xarici mövqelərinin möhkəmliyini aydın şəkildə nümayiş etdirir. Müsbət saldo, artan valyuta ehtiyatları, genişlənən ixrac coğrafiyası və güclənən xidmətlər sektoru ölkənin qarşıdakı dövrdə də dayanıqlı inkişaf trayektoriyasını davam etdirəcəyinə dair əsaslı nikbinlik yaradır.