COP29 Bakıda: qlobal iqlim həllərinin açarı

Olaylar.az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

50 gündən sonra Bakıda BMT-nin İqlim Dəyişiklikləri üzrə Çərçivə Konvensiyasının (UNFCCC) Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP29) başlayacaq. Bu, dövlət liderləri, iqlim mütəxəssisləri, iş adamları, aktivistlər və beynəlxalq təşkilatların nümayəndələrini bir araya gətirəcək dünya əhəmiyyətli bir hadisədir.

COP29 iqlim dəyişikliyinə qarşı qlobal mübarizədə əhəmiyyətli bir mərhələ olacaq və qlobal istiləşmə və onun nəticələrinə qarşı mübarizə üçün yeni sazişlərin əldə edilməsində həlledici rol oynaya bilər.

COP və UNFCCC tarixi

BMT-nin İqlim Dəyişiklikləri üzrə Çərçivə Konvensiyası 1992-ci ildə Rio-de-Janeyroda keçirilmiş Yer Sammitində imzalanmış və o vaxtdan bəri iqlim dəyişikliyi məsələləri üzrə beynəlxalq əməkdaşlıq üçün əsas sənəd olub. Tərəflər Konfransı (COP) UNFCCC çərçivəsində qərar qəbul edən əsas orqandır və hər il keçirilir. Hər bir COP sessiyası istixana qazı tullantılarının azaldılması, iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma, iqlim layihələrinin maliyyələşdirilməsi və dayanıqlı inkişaf üçün texnologiyalar kimi iqlimlə bağlı vacib məsələlərin müzakirəsi üçün platforma yaradır.

COP tarixində bəzi əsas məqamlar

COP1 (Berlin, 1995): Birinci tərəflər konfransı, tullantıların azaldılması ilə bağlı gələcək danışıqlara yol açan Berlin Mandatı qəbul edildi.

COP3 (Kioto, 1997): İstixana qazı tullantılarını azaltmaq üçün ilk hüquqi məcburiyyətə malik beynəlxalq saziş olan Kioto Protokolu imzalandı.

COP21 (Paris, 2015): Paris Sazişi qlobal iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə əhəmiyyətli addım oldu. Sazişin məqsədi qlobal temperaturun 1,5-2 °C artımının məhdudlaşdırılmasıdır.

COP26 (Qlazqo, 2021): Paris Sazişinin həyata keçirilməsi ilə bağlı tullantıların azaldılması öhdəliklərinin gücləndirilməsi və inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün maliyyə təminatı daxil olmaqla vacib addımlar atılmışdır.

COP29-un əhəmiyyəti

COP29-un Bakıda keçirilməsi təkcə Azərbaycan üçün deyil, həm də Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionu üçün əhəmiyyətli bir hadisədir. İqlim dəyişikliyinin artması və təbii fəlakətlərin sıxlaşması fonunda bu konfrans region ölkələri üçün öz mövqelərini ifadə etmək, problemləri vurğulamaq və qlobal iqlim hədəflərinə sadiqliklərini nümayiş etdirmək üçün vacib platforma ola bilər.

COP29-un əsas mövzuları

Adaptasiya və davamlılıq. İqlim dəyişikliyi şəraitində bir çox ölkələr kənd təsərrüfatı, su təchizatı və infrastrukturda artan çətinliklərlə üzləşir. COP29-da həssas iqtisadiyyata və iqlim infrastrukturuna malik ölkələrin uyğunlaşmasına dair həllərin qəbul olunması gözlənilir.

İqlim layihələrinin maliyyələşdirilməsi. İqlim maliyyələşdirilməsi məsələsi iqlim danışıqlarında əsas mövzu olaraq qalır. Konfransın əsas məqsədlərindən biri inkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqlim təşəbbüslərinin maliyyələşdirilməsi üçün hər il 100 milyard dolların səfərbər edilməsi barədə razılaşmalar əldə etməkdir.

Təmiz enerjiyə keçidin sürətləndirilməsi. Karbon tullantılarının azaldılması məsələsi vasitəsilə günəş, külək və su enerjisi kimi bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişaf etdirilməsi COP29-da əsas mövzu olacaq. Azərbaycan öz təbii resursları sayəsində regionun enerji sektorunun transformasiyasında əsas oyunçulardan birinə çevrilə bilər.

İmkanlar və perspektivlər

COP29 Azərbaycana qlobal iqlim təşəbbüslərində aktiv iştirak edən dövlət kimi öz statusunu beynəlxalq arenada daha da gücləndirmək üçün unikal imkanlar yaradır. Son illərdə Azərbaycan yaşıl enerji sahəsində layihələr həyata keçirərək karbon izinin azaldılması istiqamətində əhəmiyyətli addımlar atır. Bakıda keçiriləcək konfrans həm də ölkənin davamlı inkişaf çərçivəsində göstərdiyi səyləri, o cümlədən Qarabağın ekosistemlərinin bərpası və bərpa olunan enerji texnologiyalarının inkişafı sahəsində layihələri nümayiş etdirməyə imkan verəcək.

Azərbaycan həmçinin COP29-u Avropa və Asiya arasında körpü rolunu oynayan ölkə kimi öz imicini təbliğ etmək və qlobal problemlərə regional həllər təklif etmək üçün bir platforma kimi istifadə etməyi planlaşdırır.

İqlim dəyişikliyi ilə bağlı statistika və proqnozlar

Qlobal temperatur: Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının (WMO) son məlumatlarına görə, planetdə orta temperatur artıq sənaye öncəsi dövrlə müqayisədə 1,1°C artmışdır. Əgər bu tendensiya davam edərsə, temperaturun 1,5°C artması 2030-cu ilə qədər baş verə bilər.

İstixana qazı tullantıları: 2023-cü ildə qlobal istixana qazı tullantıları rekord səviyyəyə çataraq 36,8 qiqaton CO₂ təşkil etmişdir. Onların azaldılması üçün edilən səylərə baxmayaraq, bir çox ölkə öz hədəflərinə çatmaqda çətinliklərlə üzləşir.

Maliyyə öhdəlikləri: COP26-da iqlim layihələrinin maliyyələşdirilməsinin illik 100 milyard dollara çatdırılmasının zəruriliyi barədə razılığa gəlinmişdir. Lakin 2023-cü il vəziyyətinə görə, bu öhdəlik yalnız qismən yerinə yetirilmişdir.

COP29-dan gözləntilər və bəyanatlar

Dünya liderləri, iqlim aktivistləri və beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri COP29 ərəfəsində iqlim tədbirlərinin sürətləndirilməsinə çağırışlar edirlər. BMT-nin Baş katibi Antonio Quterreşin sözlərinə görə, iqlim dəyişikliyinin fəlakətli nəticələrinin qarşısını almaq üçün təcili tədbirlər görülməlidir və o vurğulamışdır ki, "bizim gecikməyə vaxtımız yoxdur".

Bakıda keçiriləcək qarşıdan gələn konfrans beynəlxalq iqlim öhdəliklərinin yenidən nəzərdən keçirilməsi və uyğunlaşma, eləcə də maliyyələşmə məsələləri üzrə yeni sazişlərin imzalanması üçün həlledici məqam ola bilər.

COP29 Bakıda iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə mühüm mərhələ olacaq və dünyanın bütün ölkələrinə tullantıların azaldılması, yeni reallıqlara uyğunlaşma və iqlim layihələrinin maliyyələşdirilməsi üçün dialoqu davam etdirmək və cəsarətli addımlar atmaq imkanı verəcək. COP29-a ev sahibliyi edərək, Azərbaycan qlobal iqlim proseslərində regional həllər təklif edərək və öz rolunu gücləndirərək, iqlim arenalarında mühüm oyunçuya çevrilə bilər.

Cənubi Qafqaz və Azərbaycan üçün COP29-un əhəmiyyəti

COP29 (BMT-nin İqlim Dəyişiklikləri üzrə Çərçivə Konvensiyası Tərəflər Konfransı) təkcə Azərbaycan üçün deyil, bütövlükdə Cənubi Qafqaz regionu üçün də mühüm hadisə olacaq. 50 gündən sonra Bakıda başlayacaq bu tədbir Azərbaycana davamlı inkişafa sadiqliyini nümayiş etdirmək, eləcə də beynəlxalq arenada siyasi və iqtisadi təsirini gücləndirmək üçün unikal imkanlar təqdim edəcək.

Beynəlxalq tanınma və siyasi təsir

Azərbaycan üçün COP29-un keçirilməsi ölkənin beynəlxalq statusunun möhkəmləndirilməsi istiqamətində böyük bir addımdır. BMT himayəsi altında dünya səviyyəli konfransın təşkili, Azərbaycanın davamlı inkişaf və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə sahəsində məsuliyyətli oyunçu rolunu təsdiq edir. Bu tədbir ölkəyə diplomatik mövqelərini möhkəmləndirmək, xüsusilə BMT, BRICS və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) kimi çoxtərəfli formatlarda iştirakını gücləndirmək imkanı verəcək.

Bundan əlavə, COP29-un Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın beynəlxalq əməkdaşlığa açıq olduğunu və istixana qazı tullantılarının azaldılması üzrə qlobal təşəbbüslərdə fəal iştirak etməyə hazır olduğunu nümayiş etdirəcək. Qeyd etmək vacibdir ki, Azərbaycan artıq Paris Sazişini imzalayıb və bu sənəd çərçivəsində öz öhdəliklərini yerinə yetirməyə sadiqdir. Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin son bəyanatlarına görə, ölkə 2030-cu ilədək karbon dioksid tullantılarını 35% azaltmağı planlaşdırır ki, bu da iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üzrə milli proqram çərçivəsində atılan ən vacib addımlardan biri olacaq.

İqtisadi üstünlüklər və perspektivlər

COP29-un Bakıda keçirilməsinin əsas aspektlərindən biri ölkəyə gətirəcəyi iqtisadi faydalardır. Dünyanın liderlərinin, ekoloqların, alimlərin və özəl sektor nümayəndələrinin iştirakı Azərbaycanın yaşıl iqtisadiyyatına investisiyalar üçün yeni imkanlar yaradacaq. 2023-cü ildə Azərbaycanda bərpa olunan enerji layihələrinə xarici investisiyaların həcmi 1 milyard dollardan çox olmuşdur və COP29-un keçirilməsi bu göstəricilərin daha da artmasına stimul verə bilər.

Azərbaycan bərpa olunan enerji mənbələri sahəsində artıq əhəmiyyətli addımlar atmışdır. Ölkə günəş və külək enerjisi potensialını fəal şəkildə inkişaf etdirir və hidrogen infrastrukturunun yaradılması imkanlarını öyrənir. COP29 çərçivəsində Azərbaycanın hökuməti ilə beynəlxalq enerji şirkətləri arasında yeni müqavilələrin imzalanması gözlənilir. Əhəmiyyətli göstərici odur ki, Azərbaycan 2030-cu ilədək enerji balansında bərpa olunan enerji mənbələrinin 30% payına nail olmağı hədəfləyir.

Azərbaycanın ekoloji strategiyası

Azərbaycanın coğrafi mövqeyini və iqlim şəraitini nəzərə alaraq, iqlim dəyişikliyi ölkə üçün xüsusilə aktualdır. Dünya Bankının məlumatlarına görə, Cənubi Qafqaz iqlim dəyişikliyi üçün ən həssas regionlardan biridir. Azərbaycan artıq temperaturun artması, su ehtiyatlarının azalması və kənd təsərrüfatı torpaqlarının deqradasiyası kimi fəsadlarla üzləşir.

COP29-un əsas aspektlərindən biri iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma tədbirlərinin müzakirəsidir. Azərbaycan bu platformadan ekoloji strategiyasını, o cümlədən ekosistemlərin bərpası, su ehtiyatlarının idarə olunması və meşələrin bərpası kimi təşəbbüsləri irəli sürmək üçün istifadə edəcək. Artıq ölkə üzrə 10 milyondan çox ağacın əkilməsi ilə həyata keçirilən yaşıllaşdırma proqramı icra edilir. COP29-un bu proqramın daha da inkişaf etdirilməsi və oxşar layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün beynəlxalq donorların cəlb edilməsinə təkan verəcəyi gözlənilir.

Cənubi Qafqazın qlobal iqlim proseslərində rolu

Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistandan ibarət olan Cənubi Qafqaz regionu enerji, ticarət və nəqliyyat baxımından strateji əhəmiyyətə malikdir. Bu region xüsusilə Transxəzər qaz kəməri və Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə Avropa İttifaqı ölkələrinə Azərbaycan qazının çatdırılması yolu ilə Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində mühüm rol oynayır.

COP29-un Bakıda keçirilməsi Cənubi Qafqazın qlobal iqlim proseslərindəki rolunun müzakirəsi üçün platforma yaradacaq. Konfransda regional iqtisadiyyatların dekarbonizasiyası və təbii resursların və enerjinin transsərhəd idarə olunması sahəsində əməkdaşlıq yolları müzakirə olunacaq. Cənubi Qafqaz, günəş və külək enerjisi kimi bərpa olunan enerji mənbələri baxımından zəngin potensiala malikdir və qlobal iqlim çağırışları şəraitində davamlı iqtisadi inkişaf modeli üçün nümunə ola bilər.

Beynəlxalq əməkdaşlıq perspektivləri

COP29 iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə beynəlxalq əməkdaşlığın gələcək istiqamətlərini müzakirə etmək üçün mühüm platforma olacaq. Azərbaycan konfransdan İtaliya, Almaniya, Çin, ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanı kimi ölkələrlə əməkdaşlığını gücləndirmək üçün istifadə etməyi planlaşdırır. Artıq Dünya Bankı və Asiya İnkişaf Bankı kimi bir sıra beynəlxalq maliyyə institutları ilə Azərbaycanın bərpa olunan enerji və infrastruktur sahəsində milli layihələrinin dəstəklənməsi üzrə danışıqlar aparılır.

Konfransda inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, o cümlədən Cənubi Qafqazda iqlim layihələrinin maliyyələşdirilməsi üzrə konkret qərarların qəbul ediləcəyi gözlənilir. BMT nümayəndələrinin bəyanatlarına görə, COP29-un əsas məqsədlərindən biri iqlim dəyişikliyinin nəticələrindən əziyyət çəkən ölkələr üçün maliyyə dəstək mexanizmlərinin işlənib hazırlanması olacaq.

İqlim diplomatiyası və regional çağırışlar

COP29 həmçinin regional iqlim çağırışları və münaqişələrin müzakirəsi üçün platforma olacaq. Cənubi Qafqaz mürəkkəb geosiyasi vəziyyətə malik bir regiondur və ekoloji problemlər ölkələr arasında əməkdaşlığın yaxşılaşdırılmasına təkan verə bilər. Su resurslarının idarə olunması, transsərhəd çirklənmə və enerji təhlükəsizliyi kimi məsələlər çoxtərəfli yanaşma tələb edir. Azərbaycan konfrans çərçivəsində təkcə ekoloji deyil, həm də regionda siyasi sabitliyə töhfə verəcək regional iqlim diplomatiyasının inkişafı üçün bir sıra təşəbbüslər təklif edə bilər.

COP29-un gözləntiləri və əsas nəticələri

Proqnozlara görə, COP29-a 190-dan çox ölkədən 30 000-dən çox iştirakçı, o cümlədən dövlət başçıları, nazirlər, beynəlxalq təşkilatlar və özəl sektorun nümayəndələri qatılacaq. Gündəlikdə olan əsas məsələlər aşağıdakılar olacaq:

Paris Sazişinin icrasının müzakirəsi;
İnkişaf etməkdə olan ölkələr üçün uyğunlaşma üzrə maliyyə dəstəyi mexanizmlərinin işlənib hazırlanması;
İstixana qazı tullantılarının azaldılması üzrə qlobal öhdəliklərin gücləndirilməsi;
Karbonun tutulması və saxlanması texnologiyalarının müzakirəsi;
İqlim risklərinə uyğunlaşma tədbirləri və ekoloji fəlakətlərin qarşısının alınması.
Regionun qlobal enerji sistemində strateji əhəmiyyətini nəzərə alsaq, bu mövzular həm Azərbaycan, həm də Cənubi Qafqaz üçün aktual olacaq.

... COP29 Azərbaycan və bütövlükdə Cənubi Qafqaz üçün tarixi bir hadisə olacaq. Bu, ölkənin iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə beynəlxalq rolu ilə yanaşı, iqtisadi əməkdaşlığı və regional diplomatiyanı gücləndirmək üçün də platforma rolunu oynayacaq. Unikal təbii resurslara və strateji mövqeyə malik olan Cənubi Qafqaz qlobal davamlı inkişaf və yaşıl iqtisadiyyata keçid prosesində əsas regionlardan birinə çevrilmək şansına malikdir.